Ünite 9 – Takas Ve Saklama İşlemleri

İmkb Takas ve Saklama Bankası A.Ş (Takasbank)

Ülkemizde sermaye piyasalarının hızlı bir şekilde gelişmesinin en temel dayanağı, takas ve saklama sistemlerinin sağladığı etkinlik ve güvenliktir.

Şubat 2005 de faaliyete geçen vadeli işlemler ve opsiyon borsası nezdindeki tüm takas işlemleri takasbank tarafından sonuçlandırılmaktadır. 1988 yılında İMKB bünyesinde kurulan bir müdürlükte takas işlemleri Borsa bünyesinde yapılmaya başlanmıştır. 1992 yılında İMKB ve üyelerinin ortaklığı ile kurulan İMKB takas ve saklama A.Ş ye tevdi edilmiştir. 1995 yılında RESMİ gazetede yayımlanan bakanlar kurulu kararı ile yatırım bankasına dönüştürülmüştür.1996 yılından itiraberen mali piyasalara yönelik bir şekilde ihtisas bankacılığı yapmaktadır.89 ortağı bulunan takasbank ın en büyük pay sahibi %31,52 oranı ile İMKB dir. Diğer 88 ortağın payı %5 i geçmemektedir. Menkul kıymet ve nakit transferlerine etkinlik sağladığı gibi piyasa katılımcılarının gerçekleştirdikleri işlemlerden kaynaklanan borç ve alacakların valör kaybı olmaksızın güvenilir ve süratli bir şekilde ödenmesi ve tahsili imkanını da yaratmaktadır. Menkul kıymet kredisi ve ödünç pay senedi piyasası gibi hizmet ve uygulamamaları ile aracı kuruluşlara nakit ve menkul kıymet finansman imkanı sunan takas bank işletmekte olduğu para piyasası ile aracı kurum ve bankalar arasındaki para alış verişlerinin şeffaf güvenilir ve sağlıklı bir yapıda gerçekleştirilmesini sağlamaktadır. Takasbank sahip olduğu menkul kıymet bilgi bankasındaki pek çok veriyi işleyerek piyasa katılımcılarının düzenleyici kurumlarının ve veri yayın kuruluşlarının kullanımına sunan bir kurum olma özelliğine sahiptir. Takasbank spku tarafından Türkiye nin merkez saklama kuruluşu ve ulusal numaralandırma kuruluşu olarak görevlendirilmiştir.Saklama faaliyetleri açısından spk nin düzenlemelerine tabidir. Takas işlemleri içinde spk ile imkb nin düzenlemelerine tabidir.

Takasbank İşlevleri ve Hizmetleri

Banka olarak sermaye piyasalarına hizmet vermekte olan takasbank ilgili işlev ve faaliyetleri açısından bankalar kanunu ile TCMB, BDDK ve Türkiye Bankalar Birliği’nin düzenlemelerine tabidir.

Hizmetleri:

Saklama hizmetleri
Takas hizmetleri
Uluslar arası ve yurtiçi menkul kıymet ve nakit transferi
Nakit kredi hizmetleri
Ödünç pay senedi piyasasını işletmek
Yurtiçindeki kuruluşlara yurt dışında yurtdışındaki kuruluşlara yurtiçinde takas ve saklama hizmeti sunmak

Saklama Hizmetleri: 1992 den bu yana borsada işlem gören hisse senetleri ve yatırım fonu katılma belgeleri ile ilgili oluşturulan tüm kayıtlar sermaye piyasası kurulunun menkul kıymetlerinin kaydileştirilmesine ilişkin düzenlemelerin gereğince merkezi kayıt kuruluşu a.ş ye aktarılmıştır.

Saklamaya Kabul Edilen Menkul Kıymetler:

Hisse senetleri
Devlet tahvili, hazine bonosu
Kar zarar ortaklığı belgeleri
Gayrimenkul sertifikaları
Depo sertifikaları
Euro tahvilleri
Yatırım fonu katılım belgeleri
Özel sektör tahvilleri
Uluslar arası saklama kuruluşlarınca saklamaya alınabilen tüm menkul kıymetler

Saklamaya Kabul Edilen Tüm Menkul Kıymetlerin Nitelikleri:

Yıpranmamış Olmak
İptal Edilmemiş Olmak
Anapara Ödeme Süresi Geçmemiş Olmak
İtfa Edilmemiş Olmak
Mahkemece Yasak Konulmamış Olmak

Takas Hizmetleri: İMKB tarafından İMKB bünyesinde mevcut piyasalarda gerçekleşen işlemlerin nakit ve menkul kıymet takasını sonuçlandırmak üzere yetkilendirilmiş merkezi takas kuruluşudur.

	İMKB Hisse Senetleri Piyasası		İMKB Tahvil Piyasası
	Takas günü	Son Saat	Takas günü	Son Saat
Menkul Kıymetler	T+2	16:00	T+0	16:30
Nakit	T+2	16:00	T+0	16:30

Belirtilen süreler içinde yükümlülükler yerine getirilmezse üyeler temerrüde düşmüş olur. Takas süresi sonu itibariyle yerine getirmeyen üye aynı gün içinde EFT kapanış saatine kadar yükümlülüğünü yerine getirirse para piyasasında oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından yüksek olan esas alınarak temmerüt faizi uygulanır. Kapanış saatinden sonra veya izleyen günlerde yerine getirilirse gecelik faiz oranlarının üç katı esas alınarak temerrüt faizi uygulanır.

Menkul Kıymet ve Nakit Transfer Hizmetleri: Takasbank bilgisayar sistemi İMKB ve TCMB na online bağlıdır. Takasbank para ve sermaye piyasaları arasında menkul kıymetler ve paranın hızlı güvenli ve ucuz bir şekilde el değiştirmesini sağlayan bir köprüdür.

Krediler :

Menkul Kıymet Kredisi
Takasbank Borsa Para Piyasası

Dış İşlemler: Yurtdışı menkul kıymet ve nakit muhabir hesapları ile hem türk aracı kuruluşlarının durtdışı menkul kıymet işlemelerinin hem de yabancı kurumsal yatırımcılara ülkemizde saklama ve takas hizmeti vermektedir.

Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK)

1999 SPK ygöre kuruluş faaliyet çalışma ve denetim esasları hakkında yönetmelikte merkezi kayıt kuruluşunun bir a.ş olması önğörülmüş sermaye piyasası kurulu tarafından hazırlanan ana sözleşmesinin 2001 tarihinde Türkiye sicil gazetesinde yayımlanmasıyla kurulmuştur. Kurucuları İMKB Takasbank TSPAKB İAB dır. Kadrosu oluşturulduktan sonra 2002 yılında faaliyete başladı.

Kaydi Sistem: Sermaye piyasası araçlarının ve bu araçlara ilişkin hakların merkezi kayıt kuruluşu tarafından elektronik ortamda ihraççılar aracı kuruluşlar ve hak sahipleri itibariyle izlendiği sistemdir. Kaydi sistemde sermaye piyasası araçları fiziksel olarak bastırılmamakta MKK tarafından kayden izlenmektedir.

Bu sistemin avantajları şöyleldir:

Daha düşük risk maliyeti
Sertifika basım ve ihraç masraflarından tasarruf
Personel saklama sigorta ve borçlanma maliyetlerinden tasarruf
Sağlıklı ve güvenilir ortaklık pay defter bilgilerini edinme imkanı
Sermaye artırımı temettü ödemeleri ve ortaklara ilişki ve iletişimlerde zaman ve maliyet avantajı
Sıfır sahte kayıp çalınma riski
Daha kısa etkin ve hızlı takası süreci
Şirket ortak ilişkilerinde etkinlik
Uluslararası entegrasyonu kolaylaştırma
Uluslar arası endüstri standardını sağlama

MKK’nın görev ve yetkileri:

Türkiye de ihraç edilmiş kaydi sermaye piyasası araçları için merkezi saklama kurumu faaliyetlerini yürütmek

Tüzel kişiliği bulunan yatırımcıları koruma fonu nu temsil ve idare etmektir.

Görevleri:

Sermaye piyasası araçlarını ve bağlı hakları bilgisayar ortamında üyelerin ve hak sahipleri itibariyle kayden izlemek
Sistemin güvenil çalışmasını sağlamak önlemler almak
Kayıtların gizliliğini sağlamak
Kayıt işlemlerini yapmak öngörülen sürenin sonuna kadar teslim edilmeyen araçların yönetime ilişkin haklarını mali haklarını kullanmak ve izlemek

Yatırımcılar Koruma Fonuna İlişkin Görevler :

Yatırımcıları koruma fonunu idare ve temsil etmek mevzuat gereğince fon adına yapılması gereken işlemleri yapmak
Kurul tarafından tedrici tasfiyelerine karar verilmiş aracı kurumların tasfiye işlemlerini yürütmek
1999’da tüzel kişiliğe haiz olarak kurulmuştur.
Hakkında tedrici tasfiye veya iflas kararı verilen aracı kurumların
Sermaye Payisası Kanunu 50. maddesi a bendi hükmü kapsamındaki bankaların, müşterilerine karşı hisse senedi işlemlerinden doğan nakit ödeme ve hisse senedi teslim yükümlülüklerini ve SPK’ca düzenlenen görevleri kanunda öngörülen esaslara göre yerine getirmek ve tasfiye giderlerini karşılamak amacıyla kurulmuştur.

Yatırımcıları Koruma Fonu

SPK nın Fonunun temsil ve idaresi ile görevlendirildiği merkezi kayıt kuruluşu A.Ş 21.10.2001 tarihinde kuruldu ve faaliyete başladı. SPK fonun denetiminden sorumludur. Ayrıca Fon Sayıştaş denetimine tabidir.

Fonun Amacı: Yatırımcıların aracı kuruluşların mali durumlarının bozulması nedeniyle zarara ugramalarının önlenmesi ve sermaye piyasalarına olan güvenin arttırılması amacıyla kurulmuştur.

Fonun Koruma Kapsamı: Hisse senedi ile ilgili işlemlerden dolayı iflas eden Aracı Kuruluşlar bu fonun koruma kapsamındadır. Devlet tahivili hazine bonosu finansman bonosu türev ürünler gibi sermaye piyasası araçları ile işlem yapmaktan dolayı zararlar koruma kapsamı dışındadır.