SPK Ünite 4 – Tahvil Piyasaları
Tahvil
Anonim şirketlerin veya iktisadi kamu kuruluşlarının çıkardığı uzun vadeli borç senedidir. Ülkemizde 2 yıldan az olmamak üzere her vadede düzenlenebilir.
Tahvil “anonim şirketlerin ödünç para bulmak için itibari kıymetleri eşit ve ibareleri aynı olmak üzere çıkardıkları borç senetleri” olarak tanımlamaktadır.
Tahviller, yatırımcılar açısından, hisse senetlerine göre daha az risk içerdiklerinden, riski sevmeyen yatırımcılar açısından çekici olmaktadır.
İtfa Fonu: İşletmelerin, ihraç ettikleri tahvillerin geri ödemesinde kullanmak üzere oluşturdukları fondur.
Tahviller, özel şekil şartlarına tabi menkul kıymetlerdir. T.T.K.ya göre, anonim şirketler tarafından çıkarılacak olan tahvillerin aşağıdaki bilgileri içermesi gerekmektedir:
- Şirket unvanı, konusu, merkezi, süresi ve ticaret sicil numarası
- Sermaye tutarı
- Ana sözleşme tarihi, ana sözleşmede değişiklikler yapılmışsa, bunların tarihleri ile tescil ve ilân edildikleri tarihler
- Şirketin onaylanmış bilançoya göre durumu
- Şirketin daha önce çıkardığı veya çıkarılacak tahvillerin nominal değerleri, itfa şekli, faiz oranı, vadesi, nama veya hamiline yazılı olması
- Tahvil çıkarılmasına dair genel kurul kararının tescil ve ilan tarihi
- Şirketi temsile yetkili en az iki imza
- Şirketin ihraç ettiği tahvillerden dolayı, menkul ve gayrimenkullerinin reh-nedilmiş veya teminat gösterilmiş olup olmadığı
Tahvil ihraçlarında yukarıdaki bilgiler, bir izahname şeklinde hazırlanır. Bu izahname, Ticaret Mahkemesi’ne tasdik ettirildikten sonra, Ticaret Sicili’ne tescil ettirilir ve aynen tahvil metnine yazılır.
Türkiye’de tahvil ihraçlarının düzenlenmesiyle ilgili olarak;
- Türk Ticaret Kanunu (TTK),
- T.Merkez Bankası Kanunu ve
- Sermaye Piyasası Kanunu (SPK)’nda çeşitli hükümler yer almaktadır.
Tahvil Türleri
Güvenceli Tahviller
İşletmelerin çıkardıkları tahviller için güvence olarak belli bir miktar varlığını güvence olarak gösterdiği tahvil türleridir.
Güvencesiz Tahviller
Eğer işletmenin kredi verilebilirliği yüksek ise, varlıklarını ipoteğe gerek duymadan tahvil ihraç edebilir. Öte yandan, kredi verilebilirliği çok zayıf olan işletmeler için, tahvil ihracında bütün varlıkların ipoteği söz konusu olabilir.
Kâra İştirakli Tahviller
Kâra İştirakli Tahviller, genellikle işletmelerin yeniden organizasyonları durumunda ortaya çıkar. Kâra iştirakli tahviller, yatırımcılara, hem faiz elde etme, hem de kâra katılma olanağı sağlar. Bu özelliğiyle hisse senetlerine benzerler.
Odenim Fonlu Tahviller
Tahvillerin anapara taksitlerinin geri ödenmesi için oluşturulan bir fondur. Genellikle, işletmeler için tahvil borçlarını bir defada ödemek oldukça zor olmaktadır. Bu nedenle, işletmeler, her yıl belli tutardaki tahvil borçlarını ödemek isterler.
Primli Tahviller
Tahvillerde prim, ya ihraç, ya da itfa primi şeklinde olabilir. Eğer, tahvil, üzerinde yazılı nominal değerinden daha düşük bir değerle satılıyorsa, ihraç primi söz konusu olur. Tahvilin vadesi dolduğunda anapara ödemesi yapılırken, tahvilin nominal değerinden daha yüksek bir değer ödeniyorsa, bu durumda da itfa primi söz konusudur.
İkramiyeli Tahviller
Tahvillerin pazarlamasını kolaylaştırmak için, faiz yanında, belirli zamanlarda kura çekilmesi yoluyla bazı tahvillere ikramiye verilebilir.
Ülkemizde şirketlerin ikramiyeli tahvil ihraç etmeleri mümkün değildir.
Endeksli Tahviller
Faiz ödemeleri bir fiyat endeksine bağlanmış olan tahvillerdir.
Faizi Tahvil Olarak Odenebilen Tahviller
Adından da anlaşılacağı gibi, işletmeye, faizi ister nakit, isterse nominal değeri buna eşit tahvil şeklinde ödeme olanağı sağlar. Bu tür tahviller, ihraç eden işletmeye önemli bir üstünlük sağlar. İşletme nakit sıkıntısına düşerse, yatırımcıya nakit ödeme yerine yeni tahviller vermektedir.
Riskli Tahviller
Riskli tahviller (Junk Ronds), finansal açıdan oldukça riskli olan işletmelerin çıkartmış oldukları borçlanma araçlarıdır.
Sıfır Kuponlu Tahviller
Bu tür tahvil sahiplerine, isminden de anlaşılacağı gibi, vade boyunca hiçbir faiz ödemesi yapılmaz. Tahvili satın alırken üzerinde yazıtlı bedelden daha ucuza alınır. Aradaki fark tahvilin getirisidir. Bu yönüyle bonoya benzemektedir.
Hisse Senedine Çevrilebilir Menkul Kıymetler
Hisse senedine çevrilebilir menkul kıymetler denilince, genellikle, akla, hisse senedine çevrilebilir tahviller ve hisse senedine çevrilebilir imtiyazlı hisse senetleri gelir. Bilindiği gibi, söz konusu menkul kıymetler, hisse senedine çevrildiklerinde tekrar eski durumlarına dönemezler.
Hisse senedine çevrilebilir tahvil, yatırımcısına, faiz; hisse senedine çevrilebilir imtiyazlı hisse senedi ise, kar payı sağlar. Çevrilebilir menkul kıymetlere, bu haklar yanında, adi hisse senedine dönüşüm hakkı da tanınmıştır.
Bu çevirim hakkıyla, yatırımcılara, fiyatları yükselmiş hisse senetlerinin gelirlerine ortak olma hakkı tanınmaktadır.
Varant (Hisse Senedi Satın Alma Hakkı Veren Tahvil)
Bilindiği gibi, bazı şirketler, ihraç ettikleri tahvilleri vadesinden önce geri çağırabilirler. Başka bir ifadeyle, şirketler, tahvilleri vadesinden önce ödeme opsiyonuna sahiptirler.
Varant‘ta olduğu gibi, bazı durumlarda ise, yatırımcılar opsiyona sahiptir. Va-rant’ta tahvile yatırım yapan kişi veya kurum, faiz olarak bir gelir elde etme yanında, seçim hakkını kullanarak, belirli fiyattan, belirli sayıda hisse senedi satın alma hakkına da sahip olmaktadır.
Varant: Varant bir satın alma opsiyonudur ve sahibine bir işletmenin önceden saptanmış belirli fiyat üzerinden ve belirli sayıda hisse senetlerinden satın alma hakkı verir.
Tahvilin Üstünlükleri Ve Sınırlılıkları
Üstünlükleri
- Tahvil maliyeti belli ve sınırlıdır.
- Hisse senetlerine göre riski düşüktür.
- İşletme sahipleri, yönetimi ve denetimi tahvil sahipleri ile paylaşmazlar.
- Faiz ödemeleri vergi matrahından düşülmektedir.
- İşletmenin gelirleri düzenli değilse, faiz ödemelerini karşılayamaz. Bu nedenle, işletme için bir risk doğar.
- Aşırı borçlanma durumunda, finansal kaldıraç olumlu çalışsa da hisse senetlerinin fiyatları düşebilir.
- Tahviller, özellikle uzun bir dönemi içerdiklerinden, risk de içerirler. Çünkü uzun dönemde planlar ve beklentiler değişebilir.
- Tahvillerde vade uzun olduğundan, işletme için kısa vadeli borçlara göre daha ağır hükümler söz konusu olabilir.
Sınırlılıkları
Tahvillerin Derecelendirilmesi
Tahvilleri derecelemenin amacı, tahvillerin kalitesini tespit edip, kupon ve anapara ödemelerinin zamanında karşılanma olasılığının tespitine yöneliktir.
Dünyada en çok itibar edilen kredi kuruluşları:
- Moody’s,
- Standart & Poor’s Corporation (S&P) ve
- Fitch Investors Service’dir.
Söz konusu kuruluşlar, dereceleme yaparken, değişik semboller kullanmaktadır.
| Güvenilir Tahviller | Riskli Tahviller | |||||||
| Moody’s | Aaa | Aa | A | Baa | Ba | B | Caa | C |
| S&P | AAA | AA | A | BBB | BB | B | CCC | D |
Tahvillerin derecelendirilmesinde kullanılan ölçütler şunlardır
1. Rasyolar: Borç rasyosu, faiz kazanma rasyosu, sabit giderlerle ilgili rasyolar ve cari rasyonun istenilen düzeyde olması dereceyi olumlu etkilemektedir.
2. Öncelikler: Tahvil ihraç eden işletmenin iflas etmesi durumunda tahvil sahiplerinden önce, başkalarının tasfiyeden öncelik hakkı olup olmaması önemlidir. Derecelendirmede, eğer öncelik hakkı söz konusu ise, tahvil derecesi düşmekte, öncelik hakkı yoksa, tahvil derecesi artmaktadır.
3. Garanti: Eğer, finansal açıdan zayıf olan bir işletmenin tahvilleri çok güvenli bir işletme tarafından garanti edilirse, tahvilin derecesinde artış olacaktır.
4. Karşılıklar: İhraç eden işletmenin tahvil ödemelerini karşılamak için bir fon oluşturması derecelendirmede olumlu bir rol oynar.
5. Vade: Diğer faktörler sabit kalmak şartıyla, vadesi daha kısa olan tahviller, vadesi uzun olanlara göre daha az riskli kabul edilir. Bu durum, derecelemeyi olumlu yönde etkiler.
6. İstikrar
7. Yasalar
8. Anti-Tröst: Tahvil ihracını gerçekleştiren işletmeye karşı anti-tröst yasalarının işletilip işletilmemesi derecelemeyi etkiler.
9. Uluslararası Pazarlardaki Faaliyetler
10. Çevresel Faktörler
11. Ürün Güvenliği
12. Sigorta Yükümlülüğü
13. İşgücü Sorunları
14. Muhasebe Politikaları
Tahvil Değerlemesi
Tahvil faiz ödemeleri vade boyunca genellikle eşit tutarlarda yapılır. Bu durumda tahvil değerini hesaplamak için, anüite formülü kullanılabilir.
Tahvil değerlemesi hesaplanırken enflasyonun etkisini arındırmak için reel faiz formülü kullanılabilir.
Tahvil Piyasasının İşleyişi
Kesin Alım Satım Pazarı, sabit getirili menkul kıymetlerin şeffaf ve rekabete açık bir ortamda işlem görmelerini sağlayarak bu menkul kıymetlerin likiditesini artırmak, enformasyon akışını hızlandırmak amacıyla kurulmuştur.
Pazarlarda İşlem Görecek Menkul Kıymetler
Kesin Alım Satım Pazarında Yeni Türk Lirası ve döviz ödemeli Devlet iç Borçlanma Senetleri ve Gelir Ortaklığı Senetleri, Gayrimenkul Sertifikaları ile Borsa kotunda bulunan özel sektör tahvilleri işlem görür.
Bu menkul kıymet grupları ve içerecekleri menkul kıymetler aşağıdaki gibi belirlenmiştir:
S : TL ödemeli devlet iç borçlanma senetleri
K : döviz ödemeli devlet iç borçlanma senetleri
İşlem Saatleri
Piyasa’da işlemler her gün saat 09:30 ile 17:00 arasında yapılmaktadır. Aynı gün valörlü işlemler saat 09:30 – 12:00 ile 13:00 – 14:00 arasında, ileri valörlü işlemler ise, saat 09:30 -12:00 ile 13:00 – 17:00 arasında yapılmaktadır. Ancak, yatırım fonlarına ait aynı gün valörlü emirler, saat 17.00’ye kadar verilebilmektedir.
Valör: Kredi ya da mevduat için bankaca faizin işletilmeye başlandığı tarihtir.
Emirlerin Borsaya İletilmesi
Piyasa’da işlem yapan aracı kuruluşların temsilcileri, Tahvil ve Bono Piyasası Müdürlüğü’nü (212) 298 22 22 nolu telefondan arayarak veya üye merkez ofisi ve borsa binasındaki üye ofisindeki terminaller kanalıyla emirlerini iletirler.
Emirlerin İşleme Sokulması
Piyasa’ya iletilen talep ve teklifler, piyasa eksperleri veya üye temsilcileri tarafından sisteme girilir. İlgili pazarlarda yer alan emirler, fiyat ve emir bazında derinlik ekranlarından takip edilir. Ayrıca, ilgili pazarlarda yer alan emirler içerisinde, bilgisayar tarafından belirlenen alımda en düşük, satımda en yüksek oranlı emirler bilgi dağıtım ekranları (Reuters, BDP, Plato (Euroline), Foreks, Info Tracaracılığıyla anında üyelere iletilir.
Pazarların İşleyişi
Kesin Alım Satım Pazarı, sabit getirili menkul kıymetlerin aynı gün veya ileri valörlü olarak doğrudan alım/doğrudan satım işlemlerinin yapıldığı pazardır.
Kabul edilebilir en az ve en fazla ileri valör tarihi, menkul kıymet türü bazında Borsa Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. Üye kodu piyasa ekranlarında ve sorgu ekranlarında gösterilmez. İşlem gerçekleştiren taraflara, işlem gerçekleşmesini takiben, işlem bilgileri ile birlikte karşı üye bilgisi de verilir. Üye merkez ofislerinde müşteri bazında emir girme ve yine müşteri bazında borç-alacak takibi yapılabilir. Bu tip işlemlerde adına işlem
yapılacak müşteri hesap kodları ile müşteri kimlik bilgileri işlemlere başlanmasından en az bir gün önce Tahvil ve Bono Piyasası Müdüıiüğü’ne iletilmelidir.
En iyi alım/satım emirleri ve son işleme ait fiyat/oran/nominal tutar bilgileri piyasa ekranlarında eşanlı olarak gösterilir. Eşanlı olarak piyasa bazında, emir bazında ve işlem bazında sorgulama yapılır ve pozisyon bilgisi alınabilir. Pazar izleme ekranlarından en iyi talep ve teklifler ile birlikte emir ve fiyat bazında derinlik bilgisine de ulaşılabilir.
Emir Tipleri
Belli başlı emir tipleri aşağıda açıklanmıştır.
Limitli Emir: Limitli emirler, fiyat ve nominal tutarı belirtilerek, minimum emir büyüklüğünün katları şeklinde verilir. Emrin gerçekleşmeden kalan kısmı pasif olarak bekler.
Piyasa Emri: Bu tür emirlerde fiyat belirtilmez. Minimum emir büyüklüğünün katlan şeklinde verilen emir, pasif emirlerle kısmi veya tamamen karşılaşır, emrin gerçekleşmeden kalan kısmı iptal edilir.
Özel Koşullu Emirler
Yukarıdaki emir tipleri ile birlikte kullanılmak üzere aşağıdaki özel koşullu emirler de verilebilir.
Kalanı İptal Et Emri: Kısmen gerçekleşme koşulu ile verilen aktif emir tipidir. Emir girildiği anda bekleyen karşıt emirler ile eşleşir, gerçekleşmeyen kısım otomatik olarak iptal edilir. Limitli emir veya piyasa emri şeklinde verilebilir.
Gerçekleşmezse iptal Et Emri: Tamamı gerçekleşme koşulu ile verilen aktif emir tipidir. Emir girilir girilmez bu koşul sağlanmadığı takdirde iptal edilir. “Limitli Emir” veva “Piyasa Emri” seklinde verilebilir.
Fiyat ve Oran Adımları
Kesin Alım Satım Pazarı’nda emirler sadece fiyat veya sadece oran ya da hem fiyat hem de oran üzerinden iletilebilmektedir. Sadece oran üzerinden iletilen emirlerde % 0.01’lik (1 temel puan) oran adımı uygulanır. Iskontolu menkul kıymetlerde ise emirler oran üzerinden iletilir.
Valör
Kesin Alım Satım Pazarı’nda emirler aynı gün veya ileri valörlü olabilir. Pazar’da yapılacak devlet tahvili ve hazine bonosu işlemlerinde valör süresi en fazla 90 gün olup, işlem gören diğer menkul kıymetlerde valör süresi en fazla 7 gündür.
Emirlerin Geçerliliği
Aynı gün valörlü emirler, saat 14.00’e, ileri valörlü emirler, 17.00’ye kadar geçerlidir. Aracı kuruluşlar piyasaya verdikleri emirlerden karşılanmamış olanları istedikleri an iptal edebilirler veya değiştirebilirler.