SPK Ünite 5 – Hisse Senedi Piyasaları
Hisse Senedinin Tanımı ve Sağladığı Haklar
Hisse senedi, sermayesi paylara bölünmüş ve karşılığında kıymetli evrak niteliğinde pay senedi çıkarabilen anonim şirket veya sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin yasal şekillere uygun olarak düzenledikleri belgeler olup, sermayenin belli bir oranını temsil eden ve sahiplerine o oranda ortaklık hakkı sağlayan senetlerdir.
Hisse Senedi: Anonim şirketlerde ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerde, sermayenin belli bir oranını temsil eden menkul kıymettir.
Anonim Şirket: Sermayesi paylara bölünmüş olan ve borçlarından dolayı yalnız mal varlığı ile sorumlu olan şirkettir. Anonim şirketler, öz sermaye gereksinimlerini hisse senedi ihraç ederek karşılarlar. işletmeler, ihraç ettikleri hisse senetlerinin tümünü halka sunmayabilirler.
Halka sunulmayan bu hisse senetleri, şirket kasasında tutulduğundan, kasa hisse senetleri olarak bilinir. Yatırımcıların ellerindeki hisse senetleri, çıkarılmış veya dolaşımdaki hisse senetleri olarak ifade edilir.
İşletmeler, daha fazla fon sağlamak için, daha fazla hisse senedi ihraç edebilirler. Ancak, anonim şirketlerin ortaklarına sormadan çıkarabilecekleri sermaye tavanı söz konusudur. Bu tavan kayıtlı sermaye olarak ifade edilir. Kayıtlı sermaye, şirketlerin esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla ve yönetim kurulunun da kararıyla, Türk Ticaret kanunu’ndaki (TTK) sermaye arttırılmasına ilişkin hükümlere tabi olmaksızın çıkarabilecekleri azami sermaye tutarını gösterir. Halka açık AŞ’ler, genel kuruldan izin alarak, kayıtlı sermaye sistemini seçebilirler. Bu halde ortaklığın esas sermayesi çıkarılmış sermaye olur ve kayıtlı sermaye miktarına kadar sermaye artırımında TTK hükümleri uygulanmaz.
Hisse senedinin sahibine sağladığı haklar şunlardır:
- Oy kullanma hakkı
- Şirket yönetimine katılma hakkı
- Şirket kârından pay alma hakkı
- Rüçhan hakkı
- Tasfiyeden pay alma hakkı
- Şirket faaliyetleri hakkında bilgi edinme hakkı
Hisse sahiplerinin bir başka hakkı, yeni çıkarılacak hisse senetlerinden öncelikle satı alma hakkıdır. Buna rüçhan hakkı da denilmektedir.
Hisse Senedi Türleri
Hisse senetleri; nama ve hamiline yazılı hisse senetleri, bedelli ve bedelsiz hisse senetleri, bedeli tamamen ödenmiş ve bedeli tamamen ödenmemiş hisse senetleri, adi ve imtiyazlı hisse senetleri şeklinde çeşitli açılardan sınıflandırılmaktadır.
Tedavül Bakımından Hisse Senetleri
Nama yazılı hisse senetleri: Nama yazılı hisse senetleri, şirket defterinde yazılı kimseler adına düzenlenir. Mülkiyetin devri, ana sözleşmede aksine hüküm olmadıkça, hisse senedinin, satın alana teslimi ve şirket pay defterine kaydı ile gerçekleşir. Ana sözleşmede aksine hüküm olmadıkça, hisse senetlerinin nama yazılı olması gerekir.
Hamiline yazılı hisse senetleri: Hamiline yazılı hisse senetlerinde mülkiyeti, hisse senedinin satın alana teslimi ile olur. Şirketlerin bu tür hisse senetleri çıkarabilmeleri için, hisse senedi bedellerinin tamamen ödenmesi gerekir. Bu tür hisse senetlerinin devri kolay olmaktadır.
Bedellerinin Tamamen Ödenmiş Olup Olmaması Açısından Hisse Senetleri
Bedeli tamamen ödenmiş hisse senetleri: Senet bedelinin tamamen ödendiği durumlarda, bedeli tamamen ödenmiş hisse senetlerinden söz edilir.
Bedeli tamamen ödenmemiş hisse senetleri: Ana sözleşme ve TTK hükümlerine göre, hisse senedi bedellerinin en az 1/4’ünün ödenmesi durumunda, bedelleri tamamen ödenmemiş hisse senetleri anlaşılmalıdır.
Sermaye Artışlarına Göre Hisse Senetleri
Bedelli hisse senetleri: Bedelli hisse senetleri, karşılığında şirkete taze para girişi sağlayan senetlerdir. Bedelli hisse senetleri, kuruluş aşamasında veya sermaye artırımlarında, eski ortakların rüçhan haklarını kullanmalarıyla veya halka arz yoluyla üçüncü kişiler tarafından satın alınırlar.
Bedelsiz hisse senetleri: Bedelsiz hisse senetleri ise, dağıtılmayan kârlar, yeniden değerleme değer artış fonu, sabit varlıkların satışından elde edilen kazançlar veya iştiraklerdeki değer artışlarının sermayeye eklenmesi nedeniyle çıkarılan ve işletmeye fon girişi sağlamayan hisse senetleridir. Bedelsiz hisse senetleri, mevcut ortaklara ücretsiz olarak, payları oranında dağıtılır.
Sahiplerine Sağladıkları Çıkar Açısından Hisse Senetleri
Adi hisse senedi: ana sözleşmede aksine bir hüküm yoksa, sahiplerine eşit ve bütün hakları sağlayan hisse senetleridir. Eşit oy hakkı,kar dağıtımı, tasfiyeden eşit pay alma gibi…
İmtiyazlı hisse senedi: ana sözleşmeyle bir takım önceliklere ve imtiyazlara sahip olan ve getirisi belirli olan hisse senedidir. Sabit getirileri nedeniyle tahvile, ortaklığı temsil etmeleri nedeniyle de adi hisse senetlerine benzerler.
İmtiyazlı hisse senedi sahipleri, işletme varlıklarının likit hale dönüştürülmesinde veya geriye kalan değerin dağıtımında adi hisse senedi sahiplerinden önce ve tahvil sahiplerinden sonra hak sahibidirler. işletme, kâr elde etsin veya etmesin, imtiyazlı hisse sahiplerine genellikle ödeme yapılır. Ancak, ödeme yapılmamışsa, pay sahipleri işletmenin iflasını isteyemezler. Söz konusu menkul kıymetler, bu özellikleriyle de adi hisse senetlerine benzerler.
Hisse Senedi Türevleri
Hisse senedinin şu türevleri vardır:
Katılma intifa senetleri (KİS)
İşletmelerin, nakit karşılığı satılmak üzere, ortaklık haklarına sahip olmaksızın kârdan pay alma, tasfiye bakiyesinden yararlanma, yeni pay alma gibi bir takım haklara sahip olarak çıkardıkları hisse senetleridir. KİS, esas sözleşmede hüküm bulunmak koşulu ile genel kurul kararıyla ve süresiz olarak çıkarılabilir. KİS, nama yazılı veya hamiline olarak düzenlenebilir. KİS, üzerinde nominal değer yazılı olarak çıkarılır. KİS’in nominal değeri, 1000 lira ve katları şeklinde, serbestçe belirlenir. KİS, ana sözleşmede hüküm bulunmak kaydıyla primli olarak çıkarılabilir. KİS’e tanınacak tüm haklarla, hisse senetleri ile KİS arasındaki ilişkiler izahnamede gösterilir.
Kâr Ve Zarar Ortaklığı Belgesi (KOB)
Anonim şirketler tarafından kâr ve zarar karşılığı ihraç edilen, oy hakkı olmayan, vadeli olan ve vade sonunda anapara ve kâr payının geri ödendiği menkul kıymetlerdir. Yönetimde oy haklarının olmaması, vadeli olmaları ve vade sonunda ana para ve kâr payının geri ödenmesi nedeniyle hisse senedi sayılmazlar. Menkul kıymet alım satımı ile uğraşan işletmeler, KOB çıkaramazlar.
KOB’lar 1 TL. veya katları tutarında, hamiline veya nama yazılı şekilde ihraç edilebilir. KOB’larda en kısa vade 3 ay, en uzun vade 7 yıldır. Vadeler, ortaklık faaliyetinin özelliğine göre muhtelif dönemlerde 3 aylık ve katları olarak düzenlenir. Özel Finans Kurumları’nın ortaklıklara katılmasını sağlamak amacıyla çıkarılabilecek KOB’larda vade 15 yılı, halkın Özel Finans Kurumları hesaplarına katılmasına ilişkin olarak çıkarılabilecek KOB’larda 2 yılı aşamaz. Bu belgelerin kara iştirakli tahvillerden farkı, zarar söz konusu olduğunda, senet sahibinin zarara da katlanmasıdır. KOB’lar, yarı hisse senedi, yarı tahvil karakterine sahip olduklarından, hisse senetlerinden, yönetimde oy hakkının olmaması ve vadelerinin olması yönüyle ayrılırlar. Tahvillerden ayrıldıkları nokta ise, bu belge sahiplerinin kâr yanında zarara da katılmalarıdır.
Oydan Yoksun Hisse Senetleri (OYHS)
Anonim şirketlerin sermaye artırımı ile ihraç edebilecekleri, oy hakkı hariç, sahibine kâr payından ve istenildiğinde tasfiye bakiyesinden imtiyazlı olarak yararlanma hakkı ve diğer ortaklık haklarını sağlayan hisse senetleridir. OYHS’nin nama yazılı olması zorunludur.İşletme, herhangi bir nedenle, 3 yıl kâr dağıtmazsa, OYHS sahipleri, bu durumların›n kesinleştiği genel kurul toplantısını izleyen yıl, esas sermayeye katılmaları ile orantılı olarak oy hakkı elde ederler. Böylece, ellerindeki OYHS adi hisse senedine dönüşür.
Hisse Senetlerinin Halka Arzı
Halka açık anonim şirketler, hisse senetlerini halka arz eden şirketlerdir. Hisse senedi sahiplerinin sayısı 250’yi aşıyorsa veya şirket, yazılı veya sözlü şekilde halkı ortaklığa çağırmış ise, bu anonim şirket, halka açık şirket sayılır ve SPK’ya tabi olur.
Şirketlerin halka açılmaları şu şekillerde olmaktadır:
- Hisse senetlerinin kuruluşta halka arz edilmesi veya şirketin halka açık şekilde kurulması
- Mevcut hissedarların sahip olduğu hisse senetlerinden bir kısmını halka arz etmesi
- Sermaye artırımı yoluyla hisse senetlerinin halka arzı
- Halka açılmada kullanılan çeşitli satış yöntemleri şunlardır:
- Talep toplama yöntemi
- Sabit fiyatla talep toplama yöntemi
- Fiyat teklifi alma yoluyla talep toplama yöntemi
- Talep toplamaksızın satış yöntemi
- Borsada satış
İşletmelerin, aracı kullanmayarak hisse senedi ihracını kendilerinin gerçekleştirmelerine, doğrudan çıkarım denilmektedir.
Hisse senetlerinin ihracında aracı kurumların hizmetlerinden yararlanılması halinde, dolaylı çıkarımdan söz edilir. Dolaylı çıkarım, aracı kurumların verdikleri hizmetlere göre iki şekilde söz konusu olabilir. Menkul kıymetlerin ihracında, aracı kurum hiçbir taahhüt altına girmiyorsa, bu tür pazarlama en iyi pazarlama çabası veya best efforts olarak tanımlanır. Aracı kurum, bu tip pazarlamada, ihracına karar verilen menkul kıymetleri belirlenen süre içerisinde satabilmek için, her türlü çabayı gösterir. Ancak, süre sonunda satılmayan menkul kıymetler, işletmeye iade edilir. Verilen hizmet karşılığında ise, sözleşmede belirlenen komisyon alınır. Diğer bir dolaylı çıkarım yolu, underwriting veya taahhütlü satıştır. Underwriting, aracı kurumların veya yatırım bankalarının, danışmanlık hizmeti dışında ihraç edilen menkul kıymetlere satma garantisi vermeleridir. Underwriting hizmeti veren aracılara, underwriter denir. Taahhütlü pazarlamada, ise kesin satış taahhüdü ve kesin alış taahhüdü şeklinde olabilir. Kesin satış taahhüdünde, satılmayıp elde kalan menkul kıymetleri, aracı kurum satın alır ve bedellerini işletmeye öder. Kesin alış taahhüdünde ise, aracı kurum, daha ihraç süresinin başında tüm menkul kıymetleri portföyüne alır ve bedelini işletmeye öder. Komisyonları daha yüksektir.
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Hisse Senetleri Piyasası
İMKB hisse senedi piyasasında işlemler, 3 Ocak 1986 tarihinde başlamıştır.
İşlemler, çok fiyat sürekli müzayede sistemi kullanılarak gerçekleştirilmektedir.
Alış ve satış emirleri, fiyat ve zaman önceliği esaslarına göre bilgisayar sistemi tarafından otomatik olarak eşleştirilmektedir.
Bir hisse senedi fiyatının bir seans içinde hareketedebileceği alt ve üst sınırlar bulunmaktadır.
Hisse senedinin sulandırılmaması için “Kayıtlı Sermaye Sistemi” geliştirilmiştir.
İMKB’de Birincil ve İkincil Piyasa İşlemleri
Birincil Piyasa
Hisse senetlerini halka arz eden şirketler ile, alıcıların doğrudan doğruya karşılaştıkları piyasadır. Yapılan işlemlerin borsa birincil piyasası işlemi niteliğinde sayılması için, satışın halka arz şeklinde olması zorunludur. Tüm hisse senetlerinin birincil piyasa işlemleri saat 11:00-12:00 arasında yapılır. Blok satış şeklinde gerçekleşen birincil piyasa işlemleri, Toptan Satışlar Pazarında yapılmaktadır. Hisse senetleri İMKB’de işlem görmeyen işletmelerin hisse senetlerinin halka arzı, birincil piyasada gerçekleştiği gibi, hisse senetleri İMKB’de işlem gören işletmelerin, nakit karşılığı sermaye artırımlarında yeni pay alma (rüçhan) haklarının kullanımı sonrasında arta kalan payların satışı da birincil piyasada yapılmaktadır.
İkincil Piyasa
Birincil piyasada alınan hisse senetlerinin, paraya çevrilmesini sağlayan piyasadır. ikincil piyasa işlemleri, Ulusal Pazar, ikinci Ulusal Pazar, Yeni Ekonomi Pazarı ve Gözaltı Pazaı› bünyesinde gerçekleştirilmektedir.
Hisse Senetleri Piyasasında Pazarlar ve Seans Saatleri
İMKB Hisse Senetleri Piyasası’nda aşağıda belirtilen, altı pazar bulunmaktadır.
- Ulusal Pazar
- İkinci Ulusal Pazar
- Yeni Ekonomi Pazarı
- Gözaltı Pazarı
- Fon Pazarı
- Toptan Satışlar Pazarı
Ayrıca, Hisse Senetleri Piyasası bünyesinde toptan satış işlemleri, birincil piyasa işlemleri, küsurat işlemleri, resmi müzayede ve temerrüt işlemleri de yapılmakta, rüçhan hakkı kuponları için de kuponları satılacak hisse senedinin işlem gördüğü seans süresinde, ayrı pazar açılmaktadır.
| Ulusal Pazar
İkinci Ulusal Pazar Yeni Ekonomi Pazarı Fon Pazarı |
1. Seans
Elektronik Emir Elektronik Emir |
09:30-12:00
09:30-09:45 |
| Birinci Piyasa Toptan Satışlar Pazarı Resmi Müzayedeler, |
Tek seans | 11:00-12:00 |
| Gözaltı Pazarı | Tek seans | 14:00-15:00 |
Ulusal Pazar
Asgari tedavül şartlarına haiz işletmelerin hisse senetlerinin işlem gördüğü pazardır. İMKB Ulusal-100 Endeksini oluşturmaktadır. Takas günü, T+2 şeklinde, işlemi izleyen ikinci işgünüdür.
İkinci Ulusal Pazar (Kot Dışı Pazar)
Bu uygulamanın amacı; Kotasyon Yönetmeliği’nde belirtilen maddi koşulları sağlamayan, yöresel nitelikteki küçük ve orta ölçekli şirketlerin halka açılarak, sermaye piyasasından kaynak kullanabilmelerini, dolayısıyla, yatırım ve aktiflerini artırabilmelerini ve Ulusal Pazar kriterlerine ulaşmalarını sağlamak, bu süre içerisinde hisse senetlerinin fiyatlarının düzenli ve şeffaf bir piyasada, rekabet koşulları içinde oluşmasını temin etmektir.
Yeni Ekonomi Pazarı (YEP)
İMKB, yeni kurulmuş ve fon gereksinimi duyan şirketlere Borsa kanalıyla alternatif bir finansman yöntemi sunmak, yeni projelere ve teknolojilere işlerlik kazandırmak amacıyla, Yeni Ekonomi Pazarı’nı (YEP) kurmuştur.
Gözaltı Pazarı
Gözaltı Pazarı’nın amacı, İMKB kotunda bulunan şirketlerin bazı koşulları ve yükümlülüklerini yerine getirmemesine bağlı olarak, bu şirketlerin izleme ve inceleme kapsamına alınması durumlarında, sürekli gözetim, denetim ve izleme ortamında, yatırımcıların devamlı ve zamanında bilgilendirilmesini sağlayacak önlemlerle birlikte, hisse senetlerinin İMKB bünyesinde işlem görebileceği organize bir pazar oluşturmak ve söz konusu şirketlerin hisse senetlerine yatırım yapmış tasarruf sahiplerine likidite olanağı sunmaktır.
İşlemler, 14:00 -15:00 saatleri arasında yapılmaktadır.
Fon Pazarı
Fon Pazarında Borsa Yatırım Fonlarının işlem görmesi esastır. SPK’nun “Yatırım Fonlarına îlişkin Esaslar Tebliği”nin 17. maddesine dayanarak Borsa Yönetim Ku-rulu’nca işlem görmesi uygun bulunan A tipi yatırım fonları katılma belgeleri için de Fon Pazarı bünyesinde pazar açılabilir. Borsa Yönetim Kumlu, Fon Pazarında işlem görecek A tipi Yatırım Fonları katılma belgeleri için farklı emir ve işlem kuralları belirleyebilir.
Toptan Satışlar Pazarı
Toptan Satışlar Pazarı, önceden alıcıları belirli olan veya olmayan, belirli bir miktarın üzerindeki hisse senedi işlemlerinin borsada güven ve şeffaflık ortamında, organize bir piyasada gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla kurulmuştur.
Lot Büyüklükleri ve Emir Çeşitleri
Lot: 1 adet hisse senedinden oluşan standart işlem birimidir.
İMKB de hisse senetleri lot’lar halinde alınıp satılmaktadır. Lot altındaki işlemlere küsürat işlemi denir. Bir hisse senedine bir seferde girilebilecek “maksimum lot miktarı” 100, 250, 500, 1000, 2500 veya 5000 lot olmak üzere her hisse senedi için her ay yeniden belirlenmektedir. Borsa emirleri genel olarak;
- Normal Emir
- Özel Emir
- Küsurat Emir olmak üzere üçe ayrılmaktadır.
Normal Emirler
İşlem birimi halinde verilmiş, küsuratsız, tam olarak 1 lot (1.000 adet ya da 1.000.000TL nominal) ve katlarından oluşan emirlerdir. Normal emirler de kendi içinde; limit
fiyatlı emirler, kalanı iptal et emirleri, özel limit fiyatlı emirler ve limit değerli emirler olarak dörde ayrılmaktadır.
Özel Emirler
Yönetim Kurulu tarafından, menkul kıymet bazında belirlenen hisse sayısını aşan ve başka bir özel emir ile eşlendiğinde eksper onayıyla gerçekleştirilen, bölünmez bir bütün olarak işlem gören emirlerdir.
Küsurat Emirler
İşlem biriminin (1 lotun) içerdiği hisse senedi sayısından daha az miktarlar için verilmiş emirlerdir. Küsurat işlemleri, borsada gerçekleştirilebildiği gibi, borsa dışında da yapılabilir. Üyeler alış-satış emirlerini en çok 1 işlem günü geçerli olabilecek şekilde girebilirler.
Kredili Menkul Kıymet, Açığa Satış ve Ödünç Alma ve Verme işlemleri
Kredili Menkul K›ymet işlemleri: Aracı kuruluş nezdinde müşteri adına kredi hesabı açılması koşulu ile müşteriyle aracı kuruluş arasında yapılan sözleşme hükümleri çerçevesince menkul kıymet alımıdır. Müşteri kredili menkul kıymet işleminde, asgari % 50 oranında öz kaynak yatırmak zorundadır.
Açığa satış: işlemi, sahip olunmayan menkul kıymetlerin ödünç alınmak sureti ile satılmasını ifade eder. Açığa satış işlemi yapacak olan müşteriler, açığa sattıkları menkul kıymetlerin cari piyasa değerinin en az % 50’sini nakit veya cari piyasa değerleri bu oranı karşılayan menkul kıymetler cinsinden peşin olarak yatırmak zorundadırlar.
Menkul kıymetlerin ödünç işlemi, çerçeve sözleşmesinde belirlenen esaslar dahilinde, ödünç veren tarafından açığa satış amacıyla, ödünç alan tarafa, belirli bir dönem için menkul kıymetlerin verilmesi ve aynı cins menkul kıymetlerin milsen geri alınmasını ifade eder.
Hisse Senedi Değerlemesi
Temel analizde menkul kıymetlerin değerlemesi yapılır. Teknik analizde de ne zaman alım ve satım yapılacağı sorusuna yanıt aranır.
Hisse Senetlerinin Fiyat ve Değer Tanımlamaları
Nominal Değer
Hisse senedinin üzerinde yazılı olan değerdir. Ülkemizde nominal değersiz hisse senedi ç›karmak mümkün değildir ve TTK’ya bir hisse senedinin nominal değeri en az 500 TL olmalıdır.
Defter Değeri
Hisse senedinin defter değeri, öz sermaye toplamının hisse senedi sayısına bölünmesiyle bulunur. İşletmenin öz sermayesi, ayrılan zorunlu ve ihtiyari yedek akçeler,geçmiş yıl kâr veya zararları gibi unsurlardan oluşur.
Tasfiye Değeri (Likiditasyon De¤eri)
Tasfiye veya likiditasyon değeri, şirketin tüm varlıklarının zorunlu olarak satılıp, borçların çıkarılmasıyla bulunan değerin hisse senedi sayısına bölünmesiyle bulunan değerdir.
İşleyen Teşebbüs Değeri
İşletmenin gelecekte sağlayacağı faiz ve vergi öncesi gelirlerinin bugünkü değerinden borçlarının düşülmesiyle bulunan değerdir.
Piyasa Değeri
Hisse senedinin piyasada arz ve talebe göre oluşan fiyatıdır. Piyasa değeri, gerçek değerden farklı olabilir. Eğer, hisse senedinin piyasa fiyatı gerçek değerinin altında ise, hisse senedinin düşük değerlendirildiği; eğer, hisse senedinin piyasa fiyatı gerçek değerinin üzerinde ise, hisse senedinin aşırı değerlendirildiği ifade edilir.
Gerçek Değer
İşletmenin varlıkları, kârlılık durumu, dağıtılan kâr payı, sermaye yapısı gibi faktörlere göre belirlenen hisse senedinin değeridir. İşletmenin gelecekteki kazançları veya kâr payları, belli bir iskonto oranı ile bugüne indirgenip, bugünkü değerler toplandığında bulunan değer, hisse senedinin gerçek değerini vermektedir.
Hisse Senedi Değerleme YöntemleriHisse senedi değerleme işlemi, hisse senedinin gelecekte sağlayacağı tahmin edilen dönemsel kazançların belirli bir iskonto oranı ile iskonto edilerek toplanmaları işlemidir. Bu açıdan, hisse senetlerinin fiyatını belirleyen belli başlı iki değişken;
- beklenen nakit girişi,
- beklenen nakit girişlerinin riskidir.
Beklenen nakit girişlerini ise;
- gelecekte dağıtılacak kâr payları,
- hisse senedinin fiyat artışı belirlemektedir.
Kâr Payı İskonto Modeli
Hisse senedinden beklenen kâr paylarının belli bir iskonto oranından bugüne indirgenmiş değerlerinin toplanmasıyla, hisse senedinin fiyatının belirlenmesidir.
Aşağıdaki formülde; D1, D2, … Dn yıllar itibariyle beklenen kâr paylarını, k iskonto oranını, P0 ise, hisse senedinin piyasa fiyatını veya gerçek fiyatını göstermektedir. Etkin bir piyasada, piyasa fiyatı ile gerçek fiyatı birbirine eşittir.
Örnek: A işletmesinin hisse senedine yatırım yapan bir yatırımcı, bu yatırımdan üç yıl boyunca, 1, 75 TL, 2,25 TL ve 3 TL’lik kâr payı elde etmeyi beklemektedir. Yatırımcının beklediği kazanç oranı ve kullanılacak iskonto oranı %17 ise, bu hisse senedinin piyasa fiyatı kaç TLdir?
Beklenen kâr paylarının eşit olacağı varsayılırsa, yukarıdaki formül aşağıdaki gibi ifade edilebilir:
Bir yıl sonra dağıtılacak kâr payı D1, t0 zamanında hisse senedinin piyasa fiyatına Pq, t} zamanında hisse senedinin piyasa fiyatına Pj dersek, hisse senedinin beklenen getirişi E(R), aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanabilir.
Örnek: Arçelik hisse senetlerine yatırım yapan biryatırımcının, hisse senetlerini 50 TL’den aldığını, hisse senedi fiyatlarının yıl sonunda 80 TL olacağını tahmin ettiğini ve yıl sonunda hisse başına 10 TL kâr payı beklediğini varsayalım.
Beklenen getiri, yatırımcıların aynı risk derecesinde bulunan hisse senetlerinden talep ettikleri getiridir. Riske göre ayarlanmış iskonto oranı veya piyasa iskonto oranı, yatırımcının hisse senedi için ödeyeceği tutara karşın, söz konusu hisse senedinden ne kadar bir getiri beklediğini ifade eder. Yukarıdaki örnekte hesaplanan % 80 oranı, piyasada beklenen getiri olarak ifade edilir. Beklenen getiri, herhangi bir dönemde piyasa iskonto oranına eşittir (E (R) = k). Bu eşitlik “k” ile ifade edilirse, yukarıdaki formül yardımıyla hisse senedinin yıl sonu beklenen değerinden bugünkü fiyatı hesaplanabilir.
Hisse senetlerine yatırım yapan kişinin fiili getirisi, beklenenin altında veya üstünde olabilir. Hisse senedinin bugünkü fiyatını, yukarıdaki veriler yardımıyla açıklamak mümkündür.
Örneğin; Garanti Bankası hisse senetlerinin yıl sonu fiyatı, P1 =70.000 lira, beklenen kâr payı D1 = 10.000 lira ve benzer riskli hisse senetleri için beklenen getiri oranı % 60 ise, bugünkü değer, P0 şu şekilde hesaplanır. Bugünkü değer;
Sabit Oranda Büyüyen Kâr Payı İskonto Modeli
Eğer, gelecekteki kâr payları, sabit bir (g) oranında artacaksa, hisse senedinin piyasa fiyatı, g < k olduğu sürece, aşağıdaki şekilde bulunur:
Bu eşitlik, sabit oranda büyüyen kâr payı iskonto modeli veya Gordon Büyüme Modeli olarak da bilinir. Formülde, diğerleri sabit kalmak şartıyla, büyüme oranı artarsa, hisse senedi fiyatı da artacaktır. Bununla birlikte, sabit oranda büyüme modeli, sadece g < k olduğu sürece geçerlidir.
Örnek: Önümüzdeki yıl hisse senedi başına 2.000 TL kâr payı dağıtacağını açıklayan Koç işletmesinin, kâr paylarının her yıl %10 büyüyeceği tahmin edilmektedir. Beklenen getiri oranı % 50 ise, K işletmesinin hisse senetlerinin gerçek değeri kaç TL’dir?
Birçok şirket, yıllar itibariyle değişik büyüme oranlarına sahiptir. Bu nedenle, bu şirketlerin hisse senetlerini sabit oranda büyüyen kâr payı iskonto modeliyle hesaplamak mümkün değildir. Ancak, aynı formül, değişik büyüme oranlarına göre düzenlenerek, işletmelerin hisse senetlerinin fiyatı hesaplanabilir.
Fiyat / Kazanç Oranı Yaklaşımı
Hisse senedinin piyasa fiyatının, hisse başına kâra bölünmesiyle bulunan değerdir. Bu yaklaşım, hisse başına net kâr ile hisse senedi fiyatı arasında uygun bir katsayının bulunmasıdır. Söz konusu katsayı, yatırımcıların işletmenin vergi öncesi hisse başına kârına karşılık, kaç lira ödemek istediklerini gösterir.
Bu oran, yatırımcının bir birim kâr beklentisi için hisse senedine ne kadar yatırım yapması gerektiğini ifade etmektedir. Hisse senedi satın alınırken, ortalama fiyat kazanç oranından faydalanılarak hisse senedi fiyatı belirlenebilir.
|
P0 = Hisse Başına Net Kâr x Ortalama Fiyat Kazanç Oranı |
Örnek: A İşletmesinin gelecek yıl için hisse senedi başına net kârının 8 TL olacağı tahmin edilmektedir. A İşletmesinin geçmiş 5 yıla ait verileri tablodaki gibidir. Buna göre, A İşletmesinin hisse senedinin değerini bulunuz?
| Yıl | Ortalama Piyasa Fiyatı | Hisse Başına Kâr | F/K Oranı |
| 2004 | 6 | 6 | 1 |
| 2005 | 7,2 | 7,5 | 0,96 |
| 2006 | 6,8 | 4 | 1,7 |
| 2007 | 5,2 | 3 | 1,73 |
| 2008 | 6,6 | 7 | 0,94 |
P0=8 x 1,27 = 10,16 TL’dir.
Piyasa Değeri (P/ Defter Değeri (DOranı Yöntemi
Bu yöntemde, işletmenin geçmiş verilerinden ya da aynı sektördeki diğer işletmelerin verilerinden yararlanarak, işletmelerin piyasa değerleri ile defter değerleri arasında
bir katsayı bulunur. Herhangi bir hisse senedinin gerçek değeri, bu hisse senedinin şu andaki defter değeri ile, ortalama “PD / DD” oranıyla çarpılarak bulunur.
|
P0 = Defter Değer x Ort. PD / DD Oranı |
İmtiyazlı Hisse Senedinin Değeri
İmtiyazlı hisse senetleri, sahibine, düzenli, sabit tutarda kâr pay› ödemesi sağlar. Eğer, ödeme sonsuz ise, imtiyazlı hisse senedinin sonsuza kadar devam eden bir menkul varlık özelliğine sahip olduğu varsayılır ve değeri aşağıdaki gibi bulunur.
Formülde,
P0 = İmtiyazlı hisse senedinin değerini,
D = İmtiyazlı hisse senedine ödenen kâr payı tutarını,
i = İmtiyazlı hisse senedinden beklenen getiri oranını göstermektedir.
Örnek: ABC işletmesinin çıkardığı imtiyazlı hisse senetlerine, yılda 5.000 TL kâr payı verdiğini varsayalım. Eğer, söz konusu imtiyazlı hisse senedinden beklenen getiri oranı % 20 ise, hisse senetlerinin değeri nedir?
Etkin Piyasalar
Etkin piyasa, menkul kıymet fiyatlarının, menkul kıymet değeriyle ilgili tüm bilgileri yansıttığı piyasadır.
Etkin piyasa kuramı, zayıf tipte etkinlik, yarı güçte etkinlik ve güçlü tipte etkinlik olmak üzere üçe ayrılabilir. Zayıf tipte etkinlik, piyasa fiyatlarının geçmiş fiyatların tarihçesinde yer alan tüm bilgileri hızla yansıttığı durumdur. Yarı güçlü tipte etkinlik, piyasa fiyatlarının halka açıklanmış tüm bilgileri yansıttığı durumdur. Güçlü tipte etkinlik, fiyatların gerçek değerleri belirlemede kullanılabilecek tüm bilgileri yansıttığı durumdur.
Temel Ve Teknik Analiz
Temel analiz, menkul kıymetlere ilişkin genel ve özel bilgilerin toplanarak sistematik biçimde değerlendirilmesi ve bu doğrultuda tahminler yapılmasıdır. Temel analiz;
1. Ekonomi analizi,
2. Endüstri analizi ve
3. İşletme analizi
aşamalarından oluşmaktadır.
Ekonomi analizinde; gayrisafi milli hasıla, bütçe açığı, enflasyon oranı, gibi makro ekonomik veriler incelenir. Endüstri analizinde; geçmişteki satış ve kârlar, talep, rekabet koşulları, gibi sektöre özgü veriler analiz edilir.
İşletme analizinde; yatırım yapılması düşünülen işletmenin, geçmiş performansı, ürettiği mal ve hizmetleri, şirket yöneticilerinin bilgi ve deneyimleri vincelenerek, gelecekteki performans› tahmin edilir ve bu doğrultuda hisse senedinin fiyatı belirlenmeye çalışılır.
Teknik analiz, geçmiş fiyat hareketlerinden yararlanarak hisse senedi fiyatlarının tahmin edilmesidir. Bu yüzden teknik analiz nedenlerle değil sonuçla ilgilenir. Teknik analizde grafikler kullanılmaktadır.
Günümüzde teknik analizde en yaygın olarak kullanılan grafik türü, çubuk grafiklerdir. Çubuk grafikleri dışında, çizgi grafikleri, mum grafikleri ve sıfır/çarpı (0/X) grafikleri gibi çeşitli grafik türleri de kullanılmaktadır
Dow teorisi, hisse senedi fiyatının ve trendin yönünü tahmin etmede kullanılan en eski teknik analiz araçlarından biridir. Dow teorisi, piyasa analizlerinde amacın ‘piyasada fiyatların gidiş yönünü belirlemek’ olduğu görüşüne dayanmaktadır.
Boğa Piyasası: Hisse senedi fiyatlarının yükselme eğiliminde olduğu piyasadır.
Ayı Piyasası: Fiyatların düşme eğiliminde olduğu piyasadır.