Ünite 13 – Sermaye Piyasalarında Kamuyu Aydınlatma

Sermaye Piyasasında Kamuyu Aydınlatma

Yatırım kararı alırken, firma içi ve dışı bilgilere ihtiyaç vardır. Bu bilgilerle sağlıklı analizler yapılarak yatırımcının doğru karar alması kolaylaşır.

Bu bilgiler olmazsa alınacak kararlar risk koşullarında değil belirsizlik koşullarında alınmış olur.

Belirsizlik koşulları: Geleceğin objektif olasılıklarla tahmin edilemediği koşullardır.

Risk koşulları: Geleceğin objektif olasılıkla bilinebilmesi koşullarıdır. Firma içi ve firma dişi bilgilerin yatırımcının veya uzmanın elinde olması kamuyu aydınlatma ilkesinin bir gereğidir.

Veriler yeterli veya doğru değilse tasarrufçular değil belirsizlikten yararlanarak büyük kazanç sağlamak isteyen “spekülatörler” kazançlı çıkar.

Sermaye piyasasının ikincil piyasa kesimi ne kadar yoğun ve tatmin ediciyse birincil piyasa kesimide o kadar yoğunluk kazanır. Bu da A.Ş’lerin daha faz la finansman olanağı sağlamalarına yol açar.

Firma içi bilgiler; firmanın yönetimi tarafından yatırımcılara ulaştırılır. Firma dışı bilgiler ise; genel ekonomik durum ve sektörel durumla ilgili bilgilerdir. Bunlar; GSMH, sınai endeksi dış ödemeler dengesi, enflasyon, faiz oranları istihdam hacmi gibi bilgilerdir. Bu bilgiler ülkemizde,

• Devlet istatistik Enstitüsü
• Devlet Planlama Teşkilatı
• Hazine Müsteşarlığı
• Merkez Bankası gibi devlet kuruluşlarınca yatırımcının kullanımına sunulur.

Kamuyu Aydınlatma Yöntem Ve Araçları

Kamu aydınlatma; yatırımcılara, menkul kıymetleri, sermaye piyasasında işlem gören firmalara ait bilgi ve rakamsal verilerin zamanında ve doğru olarak aktarılmasıdır.

Bu bilgiler iki grupta toplanır;

a) Kantitatif olmayan bilgiler:

• Firmanın geleceğe ilişkin plan ve projeleri
• Büyük ortakların ve yöneticilerin moral durumları
• Firmanın sektördeki yeri
• Ürettiği mal ve hizmetler gibi bilgilerdir.

Bu bilgiler faaliyet raporunda yer alır. Raporda gösterilmeyen bazı bilgiler ise periyodik olarak ya da oluştukça şirket taratırdan Kamuya duyurulur.

b) Kantitatif bilgiler:

Genel olarak şirketin muhasebe kayıtlarıdır. Kamuya açıklanan ise bu kayıtlarla hazırlanan;

• Bilanço
• Gelir Tablosu
• Kör dağıtım tablosu
• Nakit akış tablosu
• Proforma tablo (bütçe) lardır.
• Veriler doğru olmalıdır.
• Şirketin faaliyetlerini yansıtacak tüm kantitatif işlemlerin sonuçlarını yansıtmalıdır.
• Veriler muhasebe kayıtlarına GKGMI doğrultusunda dönüştürülmelidir.
• Karşılaştırmaların yapılabilmesi için standart muhasebe hesap planı uygulanmalıdır.
• Stok değerleme, amortisman hesaplama yöntemlerinde değişiklik yapılmamalıdır. Yapılması kaçınılmazsa değişiklik mutlaka bilançonun dipnotunda açıklanmalıdır.
• Periyodik olarak bağımsız (dış) denetimden geçmeli ve dış denetim firmasınca onaylanmış olmalıdır.

Kantitatif Bilgilerin Özellikleri

Firmalar bu bilgileri kamuya açıklanması amacıyla Menkul Kıymetler Borsasına ve yasa ile sermaye piyasasını denetleme, gözetleme görevi verilmiş er- gana vermek zorundadır.

Derecelendirme

Bir şeyin veya bir kimsenin sahip olduğu değerlerin kalite düzeylerinin ortaya konulması işlemidir.

Derecelendirme Kuruluşları

Derecelendirme faaliyeti, Türkiye’de kurulan ve derecelendirme faaliyetinde bulunmak üzere SPK tarafından yetkilendirilen derecelendirme kuruluşları ile Türkiye’de derecelendirme faaliyetinde bulunması SPK tarafından kabul edilen uluslararası derecelendirme kuruluşları tarafından yapılır.

2007 sonuda Türkiye’de 4 tane derecelendirme kuruluşu vardır.

Kredi derecelendirme notları en yüksek kaliteyi gösteren nottan başlayıp en düşük kaliteyi gösteren nota kadar sınıflandırılır. Farklı derecelendirme kuruluşlarının notasyonları farklı olabilir. Ancak ifade etmek istedikleri anlamlar aşağı yukarı aynıdır. Genellikle AAA en yüksek not, D en düşük nottur.

• AAA, AA, A, BBB kategorisinde derecelendirilen kurum ve menkul kıymetler, piyasa tarafından “yatırım yapılabilir” olarak değerlendirilmelidir.
• BB, B, CCC, CC, C ve D kategorisinde derecelendirilen kurum ve menkul kıymetler, piyasa tarafından “spekülatif” olarak değerlendirilmelidir.

Bağımsız Denetim

Mali tabloların standartlar doğrultusunda gerçeğe uygun ve doğru bir biçimde hazırlanıp hazırlanmadığı konusunda bağımsız denetçinin görüş bildirmesidir.

Denetim Türleri

Bağımsız Denetime ve İncelemeye (Sınırlı Bağımsız Denetim) Tabi İşletmeler

• Aracılık faaliyetlerine münhasır olmak üzere bankalar,
• Aracı kurumlar,
• Portföy yönetim şirketleri,
• Yatırım fonları,
• Emeklilik yatırım fonları,
• Yatırım ortaklıkları,
• Konut finansmanı fonları,
• Varlık finansmanı fonları,
• îpotek finansmanı kuruluşları,
• Hisse senetleri menkul kıymet borsalarında ve/veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören anonim ortaklıklar,
• Hisse senetleri halka arz edilmiş olan ve arz edilmiş sayılan ortaklıklar
• Kanun’da düzenlenmiş ve anonim şirket olarak faaliyette bulunan borsalar, teşkilatlanmış diğer piyasalar ve takas ve saklama kuruluşları ve
• Kurul tarafından finansal tablolarının bağımsız denetimi gerekli görülen diğer işletmeler.

Özel Bağımsız Denetime Tabi İşletmeler

Özel bağımsız denetim gerektiren haller, Kurulun sermaye piyasası araçlarının kayda alınmasına ilişkin düzenlemeleri ile diğer ilgili düzenlemeleri çerçevesinde belirlenir. Özel bağımsız denetimde, bağımsız denetime tabi tutulacak finansal tabloların bağımsız denetim çalışmasının başladığı ay sonu veya daha sonraki bir tarih itibariyle hazırlanmış olması zorunludur. Özel bağımsız denetim çalışmasının, bağımsız denetim sözleşmesinin imzalandığı tarihte başladığı kabul edilir.

Bağımsız Denetim Raporları

1-       Olumlu rapor: Ortaklıkların ve yardımcı kuruluşların mali durum ve faaliyet sonuçlarının 2499 sayılı kanun çerçevesinde gerçeği yansıttığının tasdik edilmesidir.

2-       Olumsuz rapor: 2499 sayılı kanuna göre mali durum ve faaliyet sonuçlarının gerçeği yansıtmadığını ifade eder.

3-       Şartlı rapor: Mali tablolarda güvenilirliği bozmayacak aksaklıkların var olduğunu ifade eder.

Anonim Ortaklık Ve Sermaye Piyasası Kurumlarının Kamuyu Aydınlatma Yükümlülükleri

İlan ve Reklama İlişkin Esaslar

Sermaye Piyasası Kurulu’nun izniyle menkul kıymet ve kıymetli evraklarını halka arz eden veya ihraç edenler, aracı kurumlar, bankalar ve diğer yardımcı kuruluşlar ve menkul kıymetler borsası üyeleri yapacakları ilan ve reklamlarda SPK’nın belirlediği kurallara uymak zorundadır.

Mali Tablolarda Muhasebe Politikalarının Açıklanması ve Muhasebenin Temel Kavramları

İşletmeler mali tablolarını muhasebenin temel kavramlarına ve diğer ilkelere uygun hazırlamak zorundadır.

Bunların dışında uyguladıkları muhasebe politikalarını da açıklamalıdırlar.

Muhasebenin Temel Kavramları: İşletmenin sürekliliği, dönemsellik, tutarlılık, ihtiyatlık, tam açıklama, önemlilik, sosyal sorumluluk, tarafsızlık, özün önceliği, kişilik, para ölçüsü ve maliyettir.

Muhasebe Politikaları: Örneğin maliyet hesaplamada kullanılan uygulamalardır. Eğer değişiklik olursa dipnotlarda gösterilir.

Mali Tabloların SPK’ye ve İMKB’ye Bildirimi

Hisse senetleri borsada işlem gören ortaklıklar ve aracı kurumlar, hesap dönemlerinin bitimini izleyen 10 hafta içinde, hazırladıkları ayrıntılı bilançoları ve gelir tabloları ile ayrıntılı bağımsız denetim raporlarını SPK’ye ve borsa bülteninde yayımlanmak üzere ilgili borsaya göndermekle yükümlüdürler.

Hisse senetleri borsada işlem görmeyen 1 ay içinde gönderirler.

Mali Tabloların İlanı

İşletmeler hazırladıkları mali tablolarını her yıl olağan genel kurul toplantılarını izleyen 30 gün içinde Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde yayımlatmak zorundadırlar.

Yıllık Faaliyet Raporlarının İçeriği

Yıllık faaliyet raporunun, ortaklıkların ve aracı kurumların iktisadi ve mali durumunu ve işletme faaliyetlerinin gelişimini gerçeğe uygun ve doğru bir biçimde yansıtması şarttır.

İçeriden Öğrenenlerin Ticareti (Insider Trading)

Sermaye piyasası araçlarının değerini etkileyebilecek, henüz kamuya açıklanmamış bilgileri kendisine veya üçüncü kişilere menfaat sağlamak amacıyla kullanarak, sermaye piyasasında işlem yapanlar arasında fırsat eşitliğini bozacak şekilde mameleki yarar sağlamak veya bir zararı bertaraf etmek, içerden öğrenenlerin ticaretidir.

İçeriden öğrenenlerin suçunun yaptırımı, 2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve 10.000 TL’den 25.000 TL’ye kadar ağır para cezasıdır. Verilecek ağır para cezaları, üst sınırla bağlı olmaksızın suçun işlenmesi suretiyle temin edilecek menfaatin üç katından az olamaz. Cezanın verilmesi gereken fiilin tekrarı halinde, verilen ceza yarı oranında artırılmaktadır.

Manipülasyon

Başta hisse senetlerinde olmak üzere, sermaye piyasası araçlarının fiyatını yapay yollarla etkilemek veya kontrol etmek suretiyle yatırımcıları aldatmayı veya yanıltmayı amaçlayan kasıtlı tüm eylemlere manipülasyon denir.

Manipülasyon suçunun yaptırımıda “insider trading” suçu ile aynıdır.

Kurumsal Yönetim

Şirketlerin şeffaf olmasını sağlayacak kanun vs ile yönetimidir.

Kurumsal yönetiminin amacı;

• Tepe yönetimin keyfi davranmasını önlemek
• Sermaye maliyetini düşürmek
• Şirket hissedarlarının adil ve eşit muameleye tabi tutulmasını sağlamak
• Acenta maliyetlerini azaltmak
• Kurumsal yatırımcıların güvenini kazanmaktır.