Ünite  5 – İş Ahlakı Ve Toplumsal Sorumluluk (Etik-Törel Kurallar)

Etik (Törel Kurallar) Kavramının Anlamı

Etik: İnsanlar için neyin doğru neyin iyi olduğunun ortaya konmasıdır. İşletme etiği ise insancıl değerlerin ışığında işletme işlevlerinin doğru olarak yerine getirilmesi çabasıdır.

Etik, genel moral değerlerin ve kişilerin birbiriyle ilişkilerinde, bu moral değerler içinden benimsedikleri özel değerlerin incelenmesidir. Geniş anlamda etik, herhangi bir eylemin kabul edilebilir biçimde gerçekleştirilmesini sağlayan temel kurallar ya da değişkenlerdir. Neyin iyi ya da yanlış olduğunu ortaya koyan davranışsal kurallar topluluğu, ilkeler topluluğudur.

Etik toplumun belli bir döneminde üzerinde uzlaşılan ilkeleri durağan bir biçimde ele alır. Oysa, toplum devingen ve sürekli değişen bir özellik göstermektedir. Bu nedenle kavram üzerinde uzlaşma güçtür.

Nedenleri;

• İşletmeler içerden ve dışardan çeşitli çıkar kümelerinin etkisi altında bulunmaktadır. (Pay sahipleri, toplum, çalışanlar, tüketiciler, devlet, özel çıkar kümeleri, sendikalar).
• Toplum büyük bir hızla değişmektedir. Değerler, anlayışlar ve toplumsal normlar son yıllarda hızlı bir evrim geçirmiştir.

Etik Kavramı Ve Yasa İlişkisi

Etik ve yasalar her zaman için örtüşmez.

Etik ve yasalar her zaman birbiri ile örtüşmezler. Birbirleri ile çakıştıkları bölgede hem etik hem de yasal anlamda uyum yaşanır.

Ancak bu alanın genel içinde küçük bir alan oluşturduğu görülmektedir. Diğer alanlardaki bölgeler etik ve yasalar arasındaki farkların büyüklüğünü gösterir.

Yasal ve etik arasındaki ilişki;

• Yasalar zamana göre değiştiğinden etikle bağlantıları da değişmektedir. Yasak olan bir eylem daha sonra bu sınırlardan çıkabilir. Kimi etik standartları yasayla ilgisizdir. Örneğin, yalan söylemek yasal bir yaptırım gerektirmez.
• Yasalar kimi davranışları olumsuz görürken etik ilkeler olumlu görebilir.
• Yasalar ile toplumun etik standartları arasında önemli bir açıklık bulunur, yasalar toplumun gelişimine ayak uyduramazlar.

Yasallık toplumsal standartlara uyumu ortaya koymasına karşın etik, sorunları çözümünü her zaman sağlamamaktadır. Bu nedenle şekildeki gibi farklı yapılara dönüşebilir.

İşletmelerde Etik Açıdan

Sorgulanacak Davranışlar

İşletmelerde farklı etkiler yaratabilecek olumlu olumsuz davranışlar vardır.Bunlar;

a) Denetim dışı davranışlar: İşletme için olumsuz olan, harcamalarda sahtecilik yapmak, zimmet ve hırsızlık gibi davranışlardır.

b) Görevde hatalı davranma: İşletme için olumsuz olan, işini yetersiz yapma, sahtecilikleri ve olumsuzlukları görmezden gelme, yetersiz çalışanlara göz yumma gibi davranışlardır.

c) Görevi kötüye kullanma davranışları: İşletme için olumlu olan, rüşvet verme, fiyat anlaşmaları yapma ve pazarda spekülasyon yapma gibi davranışlardır.

d) Görevi sürekli bilinçli kötüye kullanma davranışları: İşletme için olumlu olan, güvensiz nükleer enerji kullanımı, sağlığa aykırı mal üretme, el altından yasak mal üretimi ve dağıtımı

Toplumsal Sorumluluk Ve Etik

Toplumsal sorumluluk: Bir işletmenin Toplum  üzerinde olumlu  etkileri en üst düzeye çıkarıp, olumsuz etkileri en aza indirmektir.

Toplumsal sorumluluğu dört açıdan inceleyebiliriz;

a)   Ekonomik sorumluluk: Toplumun istediği gereksinim duyduğu, mal ve hizmetleri işletmenin sürekliliği sağlayacak ve yatırımcılara karşı  sorumlulukları  yerine  getirecek bir  fiyatla üretmek.

b) Hukuksal sorumluluk : İşletmelerin var olan yasalara uymasıdır

c) Etik sorumluluk: Yasalarda belirtilmeyen ancak bir işletmeden toplumun beklediği davranışlar ve eylemlerdir.

d) Gönüllü sorumluluk : Toplumun işletmelerden beklediği çeşitli katkıları kapsar; çevre koruma, festival, dernek kurma vb. gibi.

Toplumsal sorumluluk toplumla işletme arasındaki bir anlaşmadır.

Etik Sorumluluk Ve İşletme Kararları

Yöneticilerin verecekleri kararlar, beş nedenle çok karmaşık bir yapı gösterir;

• Etik kararların sonuçları başkalarını da, işletme dışındakileri de etkiler.
• Etik kararlar çok çeşitli seçeneklere sahiptir.
• Etik kararlar çoğunlukla karmaşık sonuçlar doğurur.
• Çoğu işletme kararı belirsiz etik sonuçlar doğurur. Bir kararın gerektirdiği sonuç akılcı görünse de hiçbir zaman bir kesinlik taşımaz. Etik risk olmaksızın bir kararın alınması sözkonusu değildir.
• Etik konulardaki çoğu işletme kararı kişisel bir özellik taşır.

Bu beş madde işletme kurarken ve işletirken işletmecilerin göz önünde tutması gereken konulardır.

Etik Çatışmaların Nedenleri

• Etiğe ilişkin konu, sorun, konum yada fırsatların farkına varmak
• Bireylerin kişisel değer yargıları ile çalışılan işin ve yaşanan toplumun değer yargıları arasındaki çatışma gelir.
• İşletme çalışanlarının amaçları ile işletmenin örgütsel amaçları arasındaki çelişkiler.
• Tüketicilerin güvenli, nitelikli ürün istemiyle üreticilerin yüksek kârlar elde etme amacı etik sorunlar doğurur.
• Örgütün en nitelikli personeli işe alma amacı ile yöneticinin belli kişileri işe alma amacı ile çelişir.

Etik Konuların Sınıflandırılması

Ana Etik sorunlar: Çıkar çatışmaları, içtenlik ve doğruluk, iletişim, örgütsel ilişkilerdir. Bunlar;

a) Çıkar çatışmaları; Kişiler kendi kişisel çıkarlarını, örgütlerin yada çeşitli grupların önünde tuttuğunda çıkar çatışması doğar. Bu durumun olmaması için çalışanlar kendi kişisel çıkarlarıyla işletme çıkarlarını birbirinden ayırt etmelidirler. Birçok ülkede çalışanların bir kararı etkileyeceği varsayılan hediye, rüşvet, kişisel ayrıcalıklar, özel prim gibi ayrıcalıkları kabul etmemeleri istenir.

b) İçtenlik ve doğruluktan sapma; İçtenlik, dürüstlük, güvenilirlik, candan olma anlamına gelir. Doğruluk; içtenliğe benzer ve adaletli, güvenilir, inanılır anlamına gelir. İşletmeler yasa ve düzenlemelere uymak zorundadır. İşletmeler, tüketicilere, müşterilere, çalışanlara ve rakiplere karşı bilerek yanıltıcı, aldatıcı olmamalıdırlar. İşletme yönetimi için geçerli olacak kurallar toplumla ve etik değerlerle uzlaşacak biçimde sürekli geliştirilmelidir.

c) İletişim; İletişim bilginin akışı ve anlamın paylaşımıdır. İletişim sorunları ise; reklam mesajları, ürün güvenliğine ilişkin bilgiler, çevre kirliliği, çalışma koşulları. İletişimde yalana yer verilmemesi en önemli sorunlardan biridir.

d) Örgütsel ilişkiler; Örgüt üyeleri tüketicilere, girdi verenlere, astlara, üstlere, çeşitli kişilere karşı davranışları etik sorunlar ortaya çıkarabilir.

Etik Sorunlarda Taraflar ve İşletmelerin İşlevsel Alanları

İşletme sahipleri; İşletme yöneticisi, işletme sahiplerinin çıkarları doğrultusunda yönetirken hem etik hem de yasal sorumluluk taşır. İşlemenin başka işletmelerce satın alınması yada birleşme durumlarında yöneticilerin pay sahiplerine karşı sorumlulukları artar. Yönetim ve işletme sahipliğinin birbirinden tam olarak ayrıldığı durumlarda, yöneticilerin etik sorumluluğu daha da artmaktadır.
Finans; İşletme sahipleri, gerekli kaynakları çevrelerinden yada finansal kurumlardan borç alarak alabilirler. Para sağlamak için ortak da alabilirler. Finansal kaynakların sağlanış ve kullanılış şekli etik ve yasal sorunlar yaratabilir. Ülkemizde halka açılan şirketlerin fiyat belirleme yöntemleri, halka açılmada yürütülen uygulamalar zaman zaman tartışılmıştır. Özellikle çeşitli bankaların yanlış belgelerle kamuya yanlış bilgiler vermesi ve sonunda bu bankaların sahiplerine el çektirilerek kamulaştırılması çeşitli etik ve yasal sorunlardır.

İşletme çalışanları; Çalışanlar çalışmaları sırasında karşılaştıkları sorunları gerekli yerlere aktarmak sorumluluğundadırlar. Astların yalan söylemeye zorlanmaları, sabotajlar, hırsızlıklar, cinsel tacizde bulunulması çalışanlarla ilgili etik sorunlardır.

Yönetim işlevi; Yöneticiler, çalışanların güdülenmesi, iş disiplini, sağlık ve güvenliği, alkol ve diğer alışkanlıklar gibi konularda etik sorunlar yaşayabilirler. Ayrıca güvenli iş kolları, güvenli ürün, çevrenin korunması ve ayrımcılık yapmama gibi toplumsal istemleri de değerlendirmek zorundadır.

Tüketiciler; Hiçbir işletme tüketiciler olmadan yaşamını sürdüremez. İşletmelerin temel amacı tüketicilerin gereksinme ve ihtiyaçlarını karşılamaktır.

Pazarlama işlevi; Pazarlama etkinlikleri tüketicilere odaklanmıştır. Pazarlama, tüketicileri doygunluğa ulaştıracak mal ve hizmetlerin sunulmasıdır. Ürünlerin, güvenli biçimde kullanılabilmesi, reklamların yanlış ve aldatıcı olmaması, öbür tutundurma etkinliklerinin düzenlenmesi, fiyat düzeyinin gerçekçi ve makul olması, üreticiden tüketiciye ürünleri ulaştıran dağıtım kanallarının oluşturulması etik sorunlar yaratabilir.

Muhasebe işlevi; Muhasebe görevlileri ve muhasebe müşavirlik bürolarındaki görevlilerini az vergi verme yollarını bulmaya zorlama, yetersiz ve yanlış belgelerle işlem yapmaya zorlama ve onlara düşük ücretler ödeme eğilimi etik sorunlar yaratabilir.

Etik Davranışların

Denetlenmesi Etik  Normlar:

Caux Round Table İlkeleri

İşletmeler etik konularda belli standartlar oluşturmaya çalışırlarken bu kuralların evrensel bir boyuta ulaşması içinde çabalar gösterilmektedir. Özellikle uluslararası ve ulusal düzeyde etik kuralların oluşturulması ve küreselleşmede tek yanlılığı önlemeye katkıda bulunacak CAUX ROUND TABLE adıyla bilinen Avrupa, Japonya ve ABD İşletme önderlerince ilkeler oluşturulmuştur. Bu kurallarla tüm dünyada karşılıklı saygı ve güven içinde sağlıklı ve gerçek bir rekabetin oluşturulması hedeflemiştir.

Buna göre; ilkelere giriş, genel ilkeler, işbirliği ilkeleri olarak 3 bölümde ele alınmıştır.

1. İlkelere giriş;

İşletmelerin sorumluluğunu ortaya koyan, işletme kararlarında ahlaki değerleri öne alan ilkeler belirlenip bunlara uyulmalıdır. Aksi takdirde kalıcı işletme ilkeleri ve sürdürülebilir bir dünya düzeni ve toplumu oluşturmak olanaksızlaşacaktır.

2. Genel ilkeler;

a) İşletmelerin sorumluluğu

b) İşletmenin ekonomik ve toplumsal etkileri; İşletmeler bulundukları ülkelerde, insan kaynaklarına eğitime, refah düzeyine, yaşam koşullarına, kaynakların etkin ve verimli kullanımına, serbest ve gerçek rekabeti oluşturmaya, pazarlama ve iletişimde yenilikler sağlamaya katkıda bulunurlar.

c) İşletme davranışları; İçtenlik, dürüstlük gerçekçilik, sözünü tutma, saydamlık yalnızca işletmelere katkıda bulunmayacak, bunun yanı sıra özellikle uluslararası düzeyde gerçekleştirilen işlemlerde etkinlik ve süreklilik sağlayacaktır.

d) Kurallara uyum; İşletmelerin ulusal ve uluslararası kurallara uyma zorunluluğu vardır.

e) Ticari anlaşmaları desteklemek

f) Çevreye saygı

g) Yasal olmayan işlerden kaçınmak

3.    İşbirliği İlkeleri ;

a) Müşterilerle ilgili ilkeler; Müşterilerin isteklerine uygun, doyum sağlayacak, sağlıklı ve güvenliğe zarar vermeyecek, dürüstlüğe aykırı olmayan, çevreye zarar vermeyen, müşterilerin kültürüyle çelişmeyen en yüksek nitelikteki kalitede mal ve hizmet sunma.

b) İşletme çalışanları ile ilgili ilkeler; Çalışanların tümü değerlidir. Çalışanların çıkarlarının korunmasına önem verilmelidir.

c) İşletme sahipleri ve pay sahipleri ile ilgili ilkeler; İşletme yatırımcılarının güvenini sağlamak temel ilkelerden biridir. Yatırımcılara gerekli bilgilerin aktarılması, onların varlıklarının korunması ve değerlerinin arttırılmasına yönelik davranışlardır.

d) Girdi sağlayanlarla ilgili ilkeler; Fiyatlamada, lisans kullanımında, satışlarda dürüst ve gerçekçi olmak. İlişkilerde baskı ve zorlamadan kaçınmak, girdi bedellerinin zamanında ve anlaşma koşullarına uygun olarak ödemek.

e) Rakiplerle ilgili ilkeler; Açık pazar desteklenerek, rekabeti özendirme ve zedeleyici açık yada gizli ödemelerden ve anlaşmalardan kaçınmak, rakiplerin hak ve ayrıcalıklarına saygı gösterip endüstri casusluğundan kaçınmak.

f) Toplumla ilgili ilkeler; İnsan haklarına ve demokratik kuruluşlara önem vermek ve onları desteklemek.