Ünite 16 – Muhasebe
Muhasebe: İşletmenin gerçekleşen faaliyetlerinin para cinsinden izlenmesi ve ilgililere iletilmesi çabasıdır.
Bilgi kullanıcısı: işletmeden çıkarı olan kişi veya kurumdur.
Muhasebenin amacı: işletme içi ve işletme dışı bilgi kullanıcılarının gereksinim duydukları bilgileri üretmek ve raporlamaktır.
Bilgi kullanıcıları iki ana grupta toplanabilir: Yöneticiler ve yönetici olmayanlar.
Sağlanacak Bilgi Türü Yönünden Muhasebenin Sınıflandırılması
Bilgi türü bakımından muhasebe ikiye ayrılır:
- Genel muhasebe
- Maliyet muhasebesi
Genel muhasebe: İşletme yöneticisi ile işletme dışı bilgi kullanıcılarına işletmenin mali durumu ve faaliyet sonuçları hakkında bilgi verir. Finansal nitelikteki işlemlerin para birimi üzerinden kaydedilmesi, sınıflandırması, özetlendirmesi, raporlanması ile raporlanan bilginin analizi ve yorumu genel muhasebenin görevidir.
İşletmenin mali durumu bilanço ile, faaliyet sonuçları da gelir tablosu ile raporlanır.
Faaliyetleri yakından izlemek ve işletme karlılığı ile mali duruma ilişkin sürekli kararlar almak zorunda olan yöneticiler için kısa dönemler itibariyle (aylık, üç aylık ve altı aylık gibi) işletme içi raporlama yapılırken; yönetici olmayanlar için işletme dışına genelde yıllık bilanço ve gelir tablosu şeklinde raporlama yapılır. Bu tabloların yer aldığı Yıllık Faaliyet Raporu ‘nda analiz ve yoruma da yer verilir.
Maliyet Muhasebesi: İşletme yöneticisine üretimle ilgili maliyet giderlerinin türleri ile bunların gider yerleri olarak işletme bölümlerine göre ve çeşitleri yönünden mamullere göre dağılımı hakkında bilgi verir.
Bir Bilgi Sistemi Olarak Muhasebe
Bir işletmenin finansal nitelikli işlemlerinin kaydedilmesi ve raporlanması işini muhasebe yapar. Bu bakımdan muhasebe, finansal bilgileri üreten ve bilgi kullanıcılarına raporlayan bir bilgi sistemidir. Bunun için muhasebe bilgi sistemi, bilgiyi üretme ve raporlama amacına yönelik ve birbirleriyle bağlantılı olan şu dört öğeden oluşur:
- Personel
- Belgeler, defterler, mizanlar, hesap planı ve muhasebe yönetmeliği
- Donanım
- Raporlar
İlk iş olarak finansal işlemler personel ve donanım öğelerince belgelere işlenir; bu belgeler sistemin girdi aşamasını oluşturur.
Bu belgelere dayanarak işlemler personel, hesap planı, muhasebe yönetmeliği, muhasebe donanım yardımıyla kaydedilir, sınıflandırılır ve özetlenir; bu sistemin işleme aşamasıdır, işlenen finansal işlemler sistemin son aşamasında bilanço ve gelir tablosu şeklinde finansal bilgilere dönüştürülür; bu sistemin çıktı aşamasıdır.
Girdi -> | İşletme -> | Çıktı |
Belgeler | Kaydetme Sınıflandırma Özetleme |
Bilanço ve Gelir Tablosu |
İşletme Varlıkları ve Kaynakları
Varlıklar: İşletmenin sahip olduğu mevcutlar ve alacaklar şeklindeki ekonomik değerlerdir.
Öz kaynaklar: Ortakların, işletmenin varlıkları üzerindeki hak sahipliğidir.
Yabancı Kaynaklar: Üçüncü şahısların işletmenin varlıkları üzerinde ki hak sahipliğidir.
Muhasebe Eşitliği Ve Finansal Kayıtlar
Muhasebe Eşitliği: İşletmelerin sahip oldukları varlıklar kadar bunların fon kaynakları alacağından doğar. Bu eşitlik şu iki şekilde gösterilebilir.
veya
Finansal Kayıtlar, işletme faaliyetleri işletme içinde veya işletme içine ve dışına doğru gerçekleşen işlemlerden oluşur. Finansal nitelikteki bir işlemin en az iki yönü olup; varlıkların birinde artış, diğerinde azalış ya da varlıklarda ve kaynaklarda artış veya azalış yahut kaynakların birinde artış diğerinde azalış yaratır. Bir işlemin bu iki yönüyle kaydedilir olması muhasebe eşitliğinin bozulmamasına neden olur. Buna muhasebede çift taraflı kayıt esası denir.
Hesap: Finansal işlemlerin bütün işletmelerde hep aynı adla kaydına yarayan kavramdır.
Hesap kalanı: Bir hesabın borç tarafı toplamı ile alacak tarafı toplamı arasındaki farktır.
Büyük defterin her karşılıklı iki sayfası bir hesap için kullanılır. Buna göre yevmiyede borç kaydedilenler büyük defterdeki hesabın borcuna, yevmiyede alacak kaydedilenler büyük defterdeki hesabın alacağına yazılır.
Şöyle ki:
Büyük defterde yer alan hesaplardan gider, zarar, satış, gelir ve kar hesapları sene sonunda Dönem Karı veya Zararı hesabına devredilerek kapatılır. Bundan sonra bu hesap, alacak kalanı veriyorsa, Dönem karı hesabına, borç kalanı veriyorsa, Dönem Zararı hesabına devredilerek kapatılır. Büyük defterde yer alan hesaplar sene sonunda borç ve alacak toplamları ile hesap kalanları üzerinden mizan denilen çizelgeye geçilir.
Finansal Tablolar
Bilanço: Mizanda yer alan hesaplardan borç kalanı veren varlıkların sol kolonda, alacak kalanı veren kaynakların sağ kolonda yer aldığı bir tablodur.
Bu tablonun analize hazır halde olabilmesi için varlıklar dönen ve duran şeklinde iki grup altında gösterilir.
Dönen Varlıklar grubu altında, işletmenin bir yılda kullanabileceği, satabileceği mevcutları ve yine bir yıl içinde tahsil edebileceği alacakları ile nakitleri
Duran varlıklar grubu altında, bunlardan daha uzun süreli olanları yer alır; bilançonun bu tarafına aktif adı verilir.
Kaynaklar ödenme vadelerine göre gruplandırılarak gösterilir.
Gelir tablosu: Dönem Karı veya Zararı Hesabından yararlanılarak düzenlenen bir tablodur. Bilginin doğruluk ve güvenirliliğini sağlama görevi işletme yönetiminin görevidir. Bunun için üst yönetim işletmesinde finansal işlemlerin yapılışı ile bu işlemlerin kaydedilmesi ve raporlanmasının kendisinin belirlediği şekilde yapabilmesinin önlemlerini alır. Bu önlemler bütününe iç kontrol sistemi denir. Bir işletmede iç kontrol sistemine rağmen hatalı ve hileli işlemler ile kayıt ve raporlama olabilir.
Bu bakımdan bilgi kullanıcılarının mali tablolarına olan güvenlerini artırmak için bağımsız muhasebe uzmanlarının (Yeminli Mali Müşavir) denetim yapmalarına gereksinim duyulur. Bu uzmanlar mali tabloların denetimini yaparak işletme kanalıyla tabloların doğru ve güvenilir olup olmadığına ilişkin görüş açıklarlar.Bu görüş denetim raporuyla açıklanır ve yapılan işe muhasebe denetimi veya dış denetim denir.
Finansal Analiz
Bilanço: işletmenin geçmişteki mali durumunu gösterir.
Gelir tablosu: işletmenin geçmişteki faaliyet sonuçlarını gösterir.
Bilgi kullanıcılarının alacakları kararlar ise işletmenin geleceği ile ilgilidir. Bu nedenle finansal tabloların analiz edilip muhasebe bilgilerinin finansal kararlarda kullanılabilir bilgilere dönüştürülmesi gerekir.
Finansal analiz ile işletmenin kısa ve uzun vadeli borç ödeme gücü, yabancı kaynaklar yararlanma gücü, fon yaratma gücü,yatırım gücü, karlılığı, kar dağıtma gücü, aktifin ve sermayenin verimliliğine ilişkin sonuçlar elde edilir.
Anonim şirketler yıllık genel kurul öncesi ortaklar için çıkardığı Yıllık Faaliyet Raporu’nda finansal tablolarına ek olarak yaptığı analiz ve yorumlara da yer verir.
Analiz ve yorum bir bilgi kullanıcının kendisi tarafından yapılabileceği gibi, piyasadaki analiz bürolarınca da halka hizmet amacıyla yapılır.