Ünite 9 – Belirlilik Koşulları Altında Sermaye Bütçelemesi

Sabit Yatırımların Sınıflandırılması

Yatırım: Belli bir üretim gücünün elde edilmesi için yapılan her türlü harcamadır. 1 yıldan uzun vadeli olanlar duran varlık yatırımları, 1 yıldan kısa vadeli olanlar dönen varlık yatırımlarıdır. Duran varlık yatırımlarına sabit varlık yatırımları da denir. Duran varlıklar arasında süresi bir yılı aşan alacaklar, stoklar ve iştirakler de yer alır.

Sermaye Bütçelemesi: Yatırım projelerinin analizi ve en uygun yatırım kararının verilmesi sürecidir.

Yatırım Projesi: Yapılacak bir yatırımın yıllara göre nakit giriş ve akışlarını ayrıntılı olarak gösteren plandır.

Sabit varlık yatırımları kendi içinde beşe ayrılır:

1.Yenileme Yatırımı: Tamir ve bakıma rağmen çalışmayan bir tesisin yerine aynı işi yapacak yeni tesisin satın alınması

2. Genişleme Yatırım: Satışların artması olasılığına karşı yeni pazarların ele geçirilmesi için yapılan yatırımlardır. Kapasite artırımı, yeni teknoloji kullanımı ile mamul fiyatı düşürülür.

3.Stratejik Yatırımlar: Risk azaltıcı (teknik araştırma ve işletmenin ham­madde aldığı firmalara ortak olması gibi) yatırımlar ve iş görenlerin refahı için yapılan yatırımlar.

4. Mamul Yatırımları: Mamullerin geliştirilmesi, yeni mamuller üretilmesi.

5.Modernizasyon Yatırımları: Maliyetlerde tasarruf sağlamak ve üretim kalitesini artırmak için yapılır.

Sabit varlık yatırımları veya yatırım projeleri diğer yatırım projeleri üzerindeki etkilere göre ekonomik olarak, bağımsız ve ekonomik olarak bağımlı yatırımlar olarak ikiye ayrılır.

Bağımlılık veya bağımsızlık bir yatırım projesinin gerektirdiği giderler ve yatırım projesinden beklenen nakit girişlerinin diğer projelerini kabul eden bağımlı yatırımlar kendi içinde üçe ayrılır:

1. Tamamlayıcı Yatırımlar: Bir yatırımın yapılması, öncelikle bir diğerinin yapılmasını gerektiriyorsa tamamlayıcı yatırımdır.

2. İkame veya Yerine Koyma Yatırımları: Bir yatırımın yapılması diğer bir yatırımın sağlayacağı faydayı azaltıyor ya da sağlanacak fayda aynı kalırken maliyetleri artırıyorsa ikinci yatırım ikamedir.

3.Almaşık veya Alternatif Yatırımlar: Bir yatırımın yapılması, teknik olarak, diğer bir yatırımın yapılmasını engelliyorsa ya da iki yatırım aynı işlevi yerine getiriyorsa almaşık ya da alternatif yatırım denir.

Bir Yatırım Kararının Verilebilmesi İçin Gerekli Veriler

Yatırım Tutarı: Sabit sermaye yatırım tutarına dönen varlık yatırımları eklenerek toplam yatırım tutarı bulunur

Net Nakit Girişleri: Nakit girişinden yıllık üretim ve işletme giderleri düşülür.

Yatırımın Ekonomik Ömrü: Yatırımın faydalı üretimde bulunabileceği süredir. Teknik ömür ise, yatırımın fiilen üretimde bulunabileceği süredir.

Yatırımın Hurda Değeri: Yatırımın ekonomik ömrü sonundaki değerdir.

Yatırımdan Beklenen Verim Oranı: Yatırımı yapan kurumun, yatırımdan beklediği minimum verim oranı ya da karlılıktır.

1. Statik Yöntemler: Paranın zaman değerini dikkate almazlar.
2. Dinamik Yöntemler: Paranın zaman değerini dikkate alırlar.

1. Statik Yöntemler

Statik yöntemler dört tanedir ve bu yöntemler paranın zaman değerini dikkate almazlar.

a) Toplam Net Nakit Girişinin Yatırım Tutarına Oranı Yöntemi

Yatırım Karlılığı	=	Toplam Net Nakit Girişi
		Yatırım Tutarı

• Projenin ekonomik ömrünü dikkate almaz

< strong>b) Yıllık Ortalama Net Nakit Girişinin Yatırım Tutarına Oranı Yöntemi

Yatırım Karlılığı	=	Yıllık Ortalama Net Nakit Girişler
		Yatırım Tutarı

• Projenin ekonomik ömrünü dikkate alır

c) Ortalama Yıllık Gelirin Ortalama Yatırıma Oranı Yöntemi

Vergiden sonraki yıllık ortalama gelirden amortisman çıkarılır. Bu değer yatırım ortalama tutarına bölünür.

Yatırım Karlılığı	=	Ortalama Yıllık Gelir
			Yatırım Tutarı	–	Hurda Değer
			2

• Farklı amortisman yöntemleri kullanılması yanlış hesaplamalara sebep olur.

d) Geri Ödeme Dönemi Yöntemi

Bir yatırımın kendini ne kadar hızlı geri ödeyebileceğini gösterir.

Yatırım projesinin yıllık net nakit girişleri her yıl birbirine eşit ise;

Geri Ödeme Süresi	=	Yatırım Tutarı
		Yıllık Net Nakit Girişi

Yatırım projesinden sağlanacak net nakit girişleri yıllar itibariyle farklı ise; nakit girişlerinin kümülatif (yığılarak) toplamının yatırım tutarına eşit olduğu ödeme süresidir.

Geri Ödeme Süresi Yönteminin Üstünlükleri

• Anlaşılması uygulanması kolay bir yöntemdir.
• Ayrılan amortismanlar, yıllık net nakit girişlerine ilave edildiğinden uygu­lanan amortisman yöntemi, yatırım projelerinin öncelik sırasını etkilemez.
• Belirli koşullar altında geri ödeme süresi yöntemi, yatırımın iç karlılık oranının tahmininde kullanılabilir.
• Bu yöntemle daha az riskli yatırım projeleri seçilmiş olur.

Geri Ödeme Süresi Yönteminin Sakıncaları

• Yöntem, paranın zaman değerini dikkate almaz.
• Geri ödeme süresinden sonraki nakit girişleri dikkate alınmaz.
• Geri ödeme süresi en kısa olan yatırım projesinin öncelik vermesi nedeniyle, işletme için stratejik öneme sahip projelere öncelik vermez, ortakların varlıklarını maksimum yapma amacını dikkate almaz.

2. Dinamik Yöntemler

İskonto edilmiş nakit akışı yöntemleridir.

a) Net Bugünkü Değer Yöntemi

Bir yatırımdan beklenen net nakit girişlerinin belli bir iskonto oranıyla indirgenmiş değerleri toplamından, yatırım harcamalarının bugünkü değerleri toplamının çıkarılmasıyla bulunur.

Net bugünkü değer > 0 ise proje kabul edilir.

Net bugünkü değer < 0 ise proje reddedilir.

NBD : Net Bugünkü Değeri

R: Nakit Girişi (, 1. yıldaki nakit girişi)

n : Yatırımın ekonomik ömrü

k : Sermaye maliyeti ya da iskonto oranı

H : Hurda değeri

C : Yatırım tutarı

Örnek: 3 yıl boyunca 1.000 TL nakit girişi olacak olan bir fabrika peşin 2.000 TL ye kurulacaktır. İskonto oranı %20 ve hurda değeri olmadığına göre yatırımın tercih edilmeli midir?

TL olur ve sonuç sıfırdan büyük olduğu için proje tercih edilebilir.

Net Bugünkü Değer Yönteminde kullanılan iskonto oranı belirlenirken;

• İşletmenin sermaye maliyeti
• Benzer yatırımlardaki karlılık oranı
• Sermayenin alternatif kullanış alanlarındaki karlılık oranı
• İşletmenin ortalama karlılık oranı
• Yatırımın taşıdığı risk
• Yatırımdan beklenen verim oranı veya getiri oranı dikkate alınmalıdır.

Net Bugünkü Değer Yönetiminin Üstünlükleri;

• Paranın zaman değerini dikkate alır.
• Nakit girişleri ve çıkışları istenen verim oranı veya sermaye maliyeti ile indirgendiğinden, yatırımların finansmanı konusunda işleme dahil edilir.
• Risk unsuru kolaylıkla işleme dahil edilebilir.

Net Bugünkü Değer Yönetiminin Sakıncaları;

• Önceden belirlenen iskonto oranının değişmeyeceği varsayılır.
• NBD, sıfır olan projelerde kabul edilebilir.
• Farklı büyüklükteki yatırım projelerinin karşılaştırılmasında uygun bir yön­tem değildir.

b) İç Karlılık Oranı Yöntemi

Nakit girişlerinin bugünkü değerleri toplamını, nakit çıkışlarının bugünkü değerleri toplamına eşitleyen orandır.

Bir başka ifade ile, bir yatırım projesinden beklenen nakit girişlerini net bugünkü değerlerini sıfıra eşitleyen oranı bulma yöntemi de denilebilir.

İç karlılık oranının hesaplanmasında sınama, yanılma ve enterpolasyon yolları kullanılır.

Sınama-Yanılma: Bu yöntemde nakit girişleri ile nakit çıkışları eşitliğin iki tarafına yazılır ve bu tutarları birbirine eşitleyecek oran deneme yanılma yoluyla bulunmaya çalışılır.

Örnek: 5.000 TL nakit ile kurulması planlanan fabrika için birinci yıl 3.000 TL ikinci yıl ise 4.000 TL nakit girişi bekleniyor ise bu projenin iç karlılığı % kaçtır? (hurda değeri yok)

Verilenleri formüle yerleştirirsek;

bu yöntemde k yerine çeşitli değerler verilir ve eşitliği sağlayan değer bulunmaya çalışılır.

örneğin k =  %25 (0,25) için;

olur.

Sonuç 40 TL eksik olduğuna göre oran azaltılmalıdır.

k     =  %24 (0,24) için;

olur.

Sonuç 20 TL fazla olduğuna göre ise demek ki oran yaklaşık olarak %24 ün biraz üzerinde %25’in altındadır.

Bu da yatırımın karlılığının %24 dolaylarında olduğunu gösterir.

Enterpolasyon: Gruplandırılmış bir serinin bilinen değerlerine dayanarak bil­inmeyen değerlerin hesaplanmasıdır.

İç karlılık oranı, İşletme tarafından istenen minimum getiri oranından veya işletmenin sermaye maliyetinden büyük ise yatırım projesi kabul edilir.

c) Karlılık Endeksi Yöntemi

Fayda maliyet oranı olarak da ifade edilen karlılık endeksi yön­temi, nakit girişlerinin bugünkü değerleri toplamının, nakit çıkışlarının bugünkü değerleri toplamına oranlamasıdır.

Karlılık Endeksi	=	Gelecekteki Net Nakit Girişlerinin Bugünkü Değeri
		Nakit Çıkışlarının Bugünkü Değeri

Karlılık endeksi 1 ‘den büyük olan proje tercih edilir. Sermaye kısıtlanmasının olması durumunda karlılık endeksi daha verimli bir yöntem olarak kabul edilir.

Sermaye Kısıtlaması: Yatırım için kullanılacak fon miktarının sınırlandırılmasıdır.

Almaşık Yatırım Projeleri: Bir yatırım projesinin kabul edilmesiyle diğer projelerin reddedildiği alternatif yatırım projesidir.