Ünite 10
Belirsizlik Koşulları Altında Sermaye Bütçelemesi
Belirlilik: Verilecek kararın sonuçlarının önceden bilinmesidir.
Risk: Yatırım projelerinden beklenen nakit girişlerinin, gerçekleşen değerlerden farklılık gösterme olasılığıdır. Bir başka ifade ile, beklenen getirinin gerçekleşen getiriden sapma olasılığıdır.
- Yatırım projelerinde vade uzadıkça risk de artar.
- Risk ve getiri arasında doğrusal bir ilişki vardır.
Belirsizlik: Geleceğin belirsizliğine karşın, olasılık tahminin sübjektif olarak yapılmasıdır.
Belirsizlik ile risk birbirinden farklı kavramlardır.
Örneğin, bir petrol arama şirketi hiç bilmediği bir bölgede arama yapıyorsa burada belirsizlikten bahsedebiliriz (subjektif tahmin). Fakat, aynı bölge hakkında daha önce elde ettiği uydu görüntüsü gibi bilgilere sahip bir firma arama yaparsa bu durumda riskten bahsedebiliriz (objektif tahmin).
Riskler karşısında üç tip yatırımcı vardır:
- Riskten kaçan yatırımcı
- Riske karşı kayıtsız yatırımcı
- Riski seven yatırımcı
Riskin Ölçülmesi
Olasılık Dağılımı: Geleceğe dair yapılan tahminlerin veya beklentilerin gerçekleşme olasılıklarıdır. Olasılık dağılımı geçmiş verilere dayanılarak yapılıyor ise objektif olasılık dağılımı, yatırımcıların beklentileri doğrultusunda yapılıyor ise sübjektif olasılık dağılımı gerçekleşir. Olasılık tahminleri toplamı 1 dir.
Beklenen Getiri: Belli bir dönem getirileri ile bu getirilerin gerçekleşme olasılıklarının çarpımının toplamıdır.
: Beklenen Geitiri
: Her bir getirinin veya nakit akışının gerçekleşme olasılığı
: Getiri oranı veya nakit akışı
Örnek: Aşağıda bir yatırımın getiri olasılıkları verilmiştir.
Beklenen Getiri | Olasılık |
1.000 TL | %50 |
800 TL | %40 |
500 TL | %10 |
Toplamları ayrı ayrı hesaplarsak;
1.000 TL x 0,5 = 500 TL
800 TL x 0,4 = 320 TL
500 TL x 0,1 = 50 TL
Sonuç olarak;
= 500 + 320 + 50 = 870 TL olur.
Yatırımcılar yatırım kararı verirken tek başına beklenen getiriye bakarak karar veremezler. Riskin de hesaplanması gerekir. Riskin ölçülmesinde standart sapma veya varyans kullanılır.
Standart Sapma: Riskin ölçüsü olası getirilerin beklenen getiriden sapma olasılığı, varyansın kareköküdür.
Standart Sapma |
: Nakit akışları
: Her bir nakit akışlarının beklenen değeri veya ortalama değeri
: Her bir nakit akışının gerçekleşme olasılığı
Standart sapma her bir yatırım projesi için eşit olursa, yatırım kararı için değişim katsayısına göre verilir. Çünkü değişim katsayısı küçüldükçe projenin riski azalır.
Değişim katsayısı |
- Değişim katsayısı, her birim getiriye düşen riski ifade eder.
Varyans: Her bir olası getirinin beklenen getiriden farklarının karesinin olasılıklarla çarpımının toplamıdır. Standart sapmanın karesidir.
Belirsizlik Koşulu Altında Yatırım Projelerinin Değerlendirilmesinde Kullanılan Yöntemler
Bu yöntemlerin en belirgin özelliği riski dikkate almalarıdır.
1. Riske Göre Düzeltilmiş Iskonto Oranı Yöntemi
Yatırım projelerinin değerlendirilmesinde uygulanacak iskonto oranının çeşitli risk faktörlerinin göz önüne alınarak yükseltilmesidir.
Bu yöntemde uygulanan oran arttıkça projenin net bugünkü değeri düşer hatta negatif olur.
Bu yöntem çeşitli yönlerden eleştirilir;
- Yöneticilerin sübjektif değerlendirmeleri iskonto oranının belirlenmesinde önemli rol oynar.
- Nakit girişlerinin olasılık dağılımı dikkate alınmaz.
- İskonto oranının risk derecesine göre saptanması, riski gittikçe artan projelere uygulanabilir fakat risk zaman içinde azalıyorsa yöntem sağlıklı olmaz.
2. Belirlilik Eşitliği Yöntemi
Yatırım projelerinin sağlayacağı net nakit girişlerinin belirli bir risk katsayısı ile düzeltilerek yatırımın net bugünkü değerinin bulunmasıdır.
: Belirlilik eşitliği katsayısı (, 1. yıldaki belirlilik eşitliği katsayısı)
: Döneme ait nakit akımı
: İskonto oranı (risksiz yatırımlar için)
: Yatırımın ekonomik ömrü
: Yatırım Tutarı
Alfa (belirlilik eşitliği katsayısı) hesaplaması ise,
şeklindedir.
- , 0 ile +1 arasında bir değer alır.
- , risk derecesi ile ters orantılıdır.
- Risk yoksa = 1 olur.
Örnek: Yatırım tutarı 100.000 TL ve ekonomik ömrü 3 yıl olan bir yatırım projesinin net nakit girişleri ve asgari nakit girişleri aşağıdaki gibidir.
Yıllar | NNG (TL) | Asgari NNG (TL) |
1 | 90.000 | 63.000 |
2 | 120.000 | 60.000 |
3 | 150.000 | 100.000 |
İskonto oranının % 20 olması durumuna göre projeyi değerlendirin?
Bulunan bu değerleri formülde yerlerine koyduğumuzda;
TL olur.
NBD negatif çıktığı için proje kabul edilmez.
- Asgari ve net nakit girişlerinin belirlenmesinde yöneticilerin sübjektif davranma ihtimalleri yönteme yöneltilen eleştirilerdendir.
3. Olasılık Dağılımı Yöntemi
Yatırım projelerinin yıllık nakit girişi tahminlerinin, gerçekleşme olasılıkları ile çarpılmasıdır. Olasılık dağılımı artarsa risk de artar.
Örnek: Aşağıdaki projenin beklenen getirisi nedir?
Gerçekleşme Olasılığı | Beklenen Nakit Girişi |
%10 | 200.000 |
%30 | 240.000 |
%40 | 300.000 |
%20 | 250.000 |
Beklenen Getiri (Değer) = Nakit Girişleri x olasılık
=(200.000 x 0,10) + (240.000 x 0,30) + (300.000 x 0,40) + (250.000 x %20)
= 20.000 + 72.000 + 120.000 + 50.000
= 262.000 TL olur.
4. Karar Ağacı Yöntemi
Yatırım projelerinin değerlendirilmesinde farklı kararları ve bunların olası sonuçlarını bir arada gösteren yöntemdir.
İlk kullanan John F. Maggee’dir.
Önemli kararlar söz konusu olduğunda kararların bir defada verilmesi yerine sıra ile verilmesidir.
Karar ağacı yöntemi ile yatırım kararları objektif ve tutarlı bir şekilde verilir.
5. Simülasyon Yöntemi
Oluşturulan yatırım modelinde, parametrelere çeşitli değerler verilerek, bütün olası sonuçların görüldüğü ve yapılan tekrarlar sonucu dağılımı en az olan projenin seçilmesidir.
- Simülasyon değerler bir matematik analiz metodudur.
- Simülasyon yönteminde uygun çözüm bulunana kadar işlemler tekrar edilir. Bütün olası sonuçlar değerlendirilir.
- Hem risk hem de olasılık dağılımlarını dikkate alır.
Simülasyon yönteminde proje değerlendirilirken;
- Pazarın Büyüklüğü – Satış Fiyatları
- Pazarın Büyüme Oranı – Gerekli Yatırım Tutarı
- Yatırımın Hurda Değeri – Varlıkların Ekonomik Ömürleri
- Sabit ve Değişken Giderler dikkate alınır.
Simülasyon yönteminde, gerçek problemi yansıtan model kurulur ve modelin çözümü araştırılır.
Simülasyon Yöntemi Uygulanma Aşamaları;
- İlgili değişkenlerin olasılık dağılımlarının belirlenmesi
- Olasılıklar dikkate alınarak bu değerlerin bileşiminin tesadüfî (rastlantısal) seçimi
- Her bileşim için hedef değerlerin belirlenmesi
- Sonuçlarının dağılımının bulunması ve en uygun sonucun seçilmesi
- Simülasyon yöntemi maliyeti yüksek bir yöntemdir.
Değişkenler arasında çok yönlü ilişkilerin bulunduğu ve belirsiz değişkenler için olasılık dağılımlarının tahmin edilmesinin olanaksız olduğu durumlarda simülasyon yöntemi beklenen yararı sağlamaz.
- Simülasyon yöntemi için bilgisayar ortamı gereklidir.
Enflasyonun Proje Değerlendirilmesinde Dikkate Alınması
Proje değerleme yöntemlerinde tahmin edilen enflasyon oranı ilave edilmelidir.
Enflasyon: Fiyatlar genel düzeyinin sürekli artmasıdır.
Yatırım Projelerinde Enflasyon Riski: Enflasyonun, yatırım projelerinin nakit giriş çıkışları üzerindeki etkisidir.