Ünite 19 – Çok Uluslu İşletmeler

Çokuluslu İşletme Kavramı

Çok uluslu işletme farklı isimlerle de ifade edilmektedir. Bunlar; Uluslararası işletme, çok uluslu işletme, ulussuz işletme, dünya işletmesi, global işletme.

Çok uluslu işletmelerin tanımında yardımcı olacak ölçütler;

• Faaliyet gösteriler ülke sayısı; İki ya da daha fazla olmalı
• Ülke dışında mülkiyet edinmek; Ülke dışında çeşitli kuruluşlara sahip olarak yönetmek
• Üst yönetim milliyeti; Üst yönetimde çeşitli ülkelerden gelen yöneticiler bulunur.

Çok uluslu işletme; Ülke içi ve dışındaki yatırımları işletme amaçlarına ve işletme sahiplerinin çıkarlarına uygun bir biçimde yöneten bir ticaret veya sanayi kuruluşudur.

Çok uluslu işletmelerde önem taşıyan üç çevre;

• Ülke içi çevre; Yönetimce bilinen denetlenmeyen, güçlerin kaynaklarının bilindiği ve sorunların tahmin edilebildiği ekonomik, siyasi ve toplumsal unsurları kapsar.
• Yabancı çevre; Yabancı çevrede en önemli sorun, politik ve siyasal sistemi iyi değerlendirmektir.
• Uluslararası çevre; Ulusal ve yabancı ülke güçlerini karşılıklı etkileşiminden oluşur. Çok uluslu işletmenin merkezinde çalışan personel diğer bir ülke personeliyle aynı zamanda iş ilişkisi içinde ise uluslararası çevrededir.

Çok Uluslu İşletmelerin Yabancı Ülkelerin Giriş Yollar

1. İhracat-İthalat

Ülke dışına çıkışta en kolay ve en az riskli yollardan biri ihracat faaliyeti ülkede üretilen malların başka ülkeye veya ülkelere satılmasıdır. İthalat, bir ülkede üretilmeyen ya da yeterli olmayan mal ve hizmetlerin başka ülkelerden satın alınmasıdır.

2.   Lisans Anlaşması

İşletmelerin mallarının ve isminin yabancı bir ülkede üretilip satılması konusunda yasal izin verilmesidir. Lisans antlaşması çeşitli başlıklar altında gruplandırılır.

• Paketler, buluşlar, formüller, süreçler, tasarımlar
• Metotlar, programlar, yöntemler, sistemler
• Franchising, lisans ve kontratlar
• Telif hakları, musiki eserleri, sanat eserleri,
• Ticari isim, marka

Lisans anlaşması sonucunda lisansı veren işletme bunun karşılığında bir komisyon veya royalte alır. Jsans anlaşmasının işletmeleri en büyük katkısı ülke (ışına çıkmanın kolay ve risksiz olmasıdır. Sermayenin  tehikeye atılmaması sağlanır.

3. Franchising

Bu tür işletmenin imtiyaz, maliyet, satış ve dağıtım haklarının isim ve marka kullanımı ile birlikte bir başka işletmeye verilmesidir. Bu yöntem mal ya da hizmetlerin yurtiçinde ya da yurt dışında hakları olan işletme tarafından üretilmesini ve pazarlanmasını sağlar. McDonald’s, Pızza Hut, Holiday inn

4.   Dış Ticaret İşletmeleri

Üretimle ilgilenmeyen ülkede üretilen mallara dış ülkelerde müşteri bulmakla sorumlu olan işletmelerdir. Örnek; Ram Dış Ticaret

5. Ülke Dışında Şube Açma

Dolaysız yatırımı gerekli kılan şube açma çok görülen bir faaliyet türüdür. Kapsamlı bir yönetim faaliyeti gerektirmemesi ve yetkilerin ana işletmelerin elinde bulunması tercih edilme nedenleridir.

Çok uluslu işletmenin ülke dışındaki faaliyetlerindeki temel amaç, riskleri azaltmak ve kar sağlamaktır. Bunun için şube açmada tam mülkiyet stratejisine önem vermek gerekir.

6. Joınt Venture

İki ya da daha çok ortağın kendi faaliyetlerini sürdürürken belli bir işi görmek üzere sürekli veya geçici olarak bir şirket kurup bu şirket faaliyetleri için kendi işletmelerinden teknik, mali ve ticari destek sağlamak üzere anlaşmalarıdır. Toyota ve Sabancının kurduğu TOYOTASA örnektir.

Çokuluslu İşletmelerin Yönetimi

İşletmeler uluslararası faaliyetlere, kendi ülke koşullarına benzer özelliklere sahip ülkelerden başlamalıdır.

Çokuluslu işletmeler değişik çokuluslu işletmeler değişik sorunlarla karşı karşıyadır. Bunlar;

• Toplumsal ve kültürel farklılıklar; örf, adet, gelenek-görenek, dil, din.
• Ekonomik farklılık
• Yasal ve siyasi farklılıklar; kota, ambargo, tarife vb.

Çokuluslu İşletmelerde Uygulanan Organizasyon Yapıları

1) İhracat Organizasyon: Uluslararası faaliyetlerini ihracat yoluyla yapan işletmeler pazarlama bölümünde bazı değişiklikler yaparak buna bağlı olan bir ihracat bölümü oluştururlar.

2) Uluslararası Bölüm Organizasyonu: Ülke dışı faaliyetler geliştikçe ihracat birimi yetersiz kalır diğer ülke içi bölümlerle eşit düzeyde ve yetkide olan uluslararası ilişkilerde etkinlik sağlayan bir bölüm oluşturulur.

3) Fonksiyonel Tabanlı Global Organizasyon: Faaliyetler yaygınlaştıkça belirli fonksiyonlara (üretim, pazarlama, finansman) ağırlık veren bu fonksiyonların gelişmiş teknik ve yöntemleri yürütülmesi ile oluşan organizasyondur.

4) Bölge Temeline Dayanan Global Organizasyon:Organizasyondaki fonksiyonlar, ürünler tek yöneticiye bağlı olarak sürdürülür.

Ürün Tabanlı Global Organizasyon:Çokuluslu işletmelerde yaygındır. Yapı teknolojileri birbirine yakın malların üretilmesi söz konusu olduğunda tercih edilir.