ÜNİTE 1 – İŞLETME KAVRAMI
İşletme Bilimi
İşletmelerin kuruluşu, finansmanı, üretim araçlarının sağlanması ve üretilen mal ve hizmetlerin pazarlanması, örgütlenip, yönetilmeleri ve parasal olayların izlenmesini inceleyen bilim dalıdır.
İşletme bilimi işlevleri; işletmeleri ilgilendiren iç ve dış olayların araştırılması, açıklanması, çözümlenmesi ve sistemleştirilmesinin yanısıra işletmelerin toplum yaşamındaki yerini belirlemektir.
Ekonomik Sistem
Bir ülkenin sahip olduğu kaynakların, gereksinme ve isteklerinin karşılanması amacıyla, vatandaşları arasında dağılımını temel alan kurallar bütünüdür.
Ekonomik sistemlerin bazılarında üretim faktörleri, özel kişi yada kuruluşlar tarafından yönetilir, diğerlerinde ise üretim faktörlerinin sahibi devlettir.
Planlı ekonomilerde, üretim faktörlerinin tümü veya büyük kısmı devlet denetimindedir. Üretim ve dağılım karaları devlet tarafından alınır.
Pazar ekonomilerinde ise, üretim ve kaynak dağılımı, arz-talep dengesine göre bireyler yani üretici ve tüketiciler tarafından şekillendirilir.
Uygulamada iki sistemin özelliklerini taşıyan karma pazar ekonomisi ülkelerin çoğunda görülen bir sistemdir.
Üretim Öğeleri
Üretim öğeleri, gereksinmelerin (ihtiyaçların) karşılanması amacıyla mal ve hizmet üretiminde yaralanılan, bir ülkenin sahip olduğu temel kaynaklardır.
- Emek (İşgücü); Üretimi ortaya koyan insan kaynağında fiziksel ve düşünsel katkıları içerir. (Emek=İnsan=İşgücü)
- Girişimci; Mal ve hizmet üretimi için risk alarak üretim öğelerini bir araya getiren kişidir. Temel amaç kâr elde etmektir.
- Sermaye (kapital); Üretimde yararlanılan para ve parasal değeri olan her tür donanımdır. Paraya dönüştürülebilen bono, hisse senedi gibi değerli kağıtlar, işletmedeki makine, bina, araç-gereç vs.
- Doğal kaynaklar; Doğadan elde edilebilen, doğrudan veya işlenerek kullanılan maddelerdir. Toprak, su, mineraller, ağaçlar vs.
- Teknoloji; Mal ve hizmet üretimi için kullanılan yöntemlerdir. İnsanın üretim yeteneğini arttırmak, çalışmasını geliştirmek için bilginin üretilmesi ve uygulanmasıdır.
- Gelişmiş bir teknoloji, daha yararlı ve yüksek nitelikli malların daha etkili yollarla üretimini sağlar.
Gereksinme (İhtiyaç) ve İstekler
Ekonomik yaşamın ve faaliyetlerin hareket noktasını insan gereksinmeleri ve istekleri oluşturur.
Hayatımızda temel ihtiyaçlarımızın karşılanması zorunlu olan yaşamsal önemi olan ihtiyaçlarımızdır. Yeme-içme, ısınma-barınma vs.
Temel ihtiyaçlarımızın yanı sıra kişinin mutluluğu, yaşama bağlılığını ve yaşam bilincini geliştirmesine yardımcı olan ihtiyaç ve istekleri de olabilir.
Ülkelerin ekonomik gelişme düzeyi, yeni teknoloji kullanımı, küreselleşme ve yeniliklerin uygulanma derecesi, ihtiyaçların ve isteklerin karşılanma biçimini belirleyici unsurlardır.
Talep
Talep; Satın alma gücü olan bireylerin ekonomik mal ve hizmet alma isteğidir.
Talepten söz edebilmemiz için olması gereken koşullar;
- Mala karşı duyulan ihtiyaç (gereksinme) yada istek
- Malın karşılığını ödeme isteği.
- Karşılığı ödeyebilecek gelir düzeyi (ödeme gücü).
Talep karşısında işletmelerin, tüketicilerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere mal ve hizmet sunumunda bulunmaları arz’dır. Talep ve arz, ihtiyaçların giderilmesi için, tüketici ve üreticilerin bir araya geldiği ekonomik bir davranıştır.
Mal ve Hizmetler
Mal: İnsan ihtiyaçlarını ve isteklerini gidermeye yarayan somut araçlardır. Kumaş, buzdolabı, ekmek, tezgah, masa.
İşletme biliminde mal, üretilmesi için çaba ve emek harcanan araçlar olarak kabul edilir.
Üretilmesi için çaba harcanıp harcanmaması açısından ele alındığında mallar ikiye ayrılır;
- Ekonomik Olmayan Mallar (Serbest Mallar): Üretimi için hiçbir çaba ya da örgütlenme gerektirmeyen ve doğada hazır bulunan malladır.
- Ekonomik Mallar: Üretimi için emek harcanan mallardır.
a) Gereksinmeleri giderme özellikleri yönünden ekonomik mallar
- Tüketim malları: Gereksinimleri doğrudan doğruya giderebilen mallardır. Ekmek, ayakkabı, çamaşır makinesi, radyo, gibi.
- Üretim malları(yatırım malları): Başka bir malın üretilmesi için kullanılan mallardır. Tüketim mallarını üretmek için kullanılan mallar olarak da tanımlanabilir. Hammaddeler, makineler, işletme binası ve işletme donanımı gibi.
Aynı mal, belirli koşullarda üretim malı olurken, başka koşullarda tüketim malı olabilir. Örnek olarak şeker ve un evlerde tüketim malı olarak kullanılırken, fabrikalarda üretim malı olarak kullanılabilmektedir.
b) Dayanıklılığı ya da kullanım süreleri yönünden ekonomik mallar
- Dayanıklı mallar: Bir defalık kullanım sonucu değil, uzun süreli kullanımla yavaş yavaş yok edilen mal türleridir. Televizyon, buzdolabı gibi mallardır. Bu malların bozulma, kırılma gibi olağan durumların dışında modanın değişmesi ve teknolojinin gelişmesi ile süreleri kısalabilir.
- Dayanıksız mallar: Bir defa ya da kısa süreli kullanım sonucunda tüketilip yok edilen mallardır.Gıda malları örnek olarak verilebilir.
Hizmet: İnsan ihtiyaçlarını karşılayan, ancak somut olmayan çeşitli araçlara denir.
Otel işletmeleri, otobüs işletmeleri, hastaneler hizmet üretirler. Bazı işletmelerde mal ve hizmet bir arada gerçekleştirilir; yazılı basın işletmelerinde iletişim hizmetinin okuyucuya ulaştırılması için bir mal olan gazete ve dergiler üretilir.
Tüketim ve Tüketici
Tüketim; İhtiyaçların giderilmesi ve isteklerin karşılanması amacıyla üretilen mal ve hizmetlerin kullanımıdır.
Tüketici; Gereksinme ve isteklerini karşılamak amacıyla mal ya da hizmetleri kullanan bireyler ya da örgütlerdir.
Son tüketici; Kişisel ya da aile gereksinmeleri nedeniyle bir mal ya da hizmeti alan birey ya da kuruluştur.
Endüstriyel tüketici; Üretim, yeniden satma ya da işletme kurma amacıyla satın almada bulunan bireyler ya da örgütlerdir.
Tüketim ve Üretim İlişkisi
Bireyin ekonomideki rolü iki yönlüdür.
1. Bireyin birinci yönü tüketiciolmasıdır. Her birey tüketicidir. Herkes yaşamını sürdürebilmek için çeşitli düzeylerde mal ve hizmet tüketmek zorundadır. Bireylerin tüketimleri, toplumun genel yapısı, gelir düzeyi ve kişilerin konum ve tutumlarına göre şekillenir.
2. Bireyin ikinci yönü üreticiliktir. Kişilerin mal ve hizmet tüketebilmeleri için satın alma gücüne sahip olmaları gerekir. Bireylerin kendi istekleri doğrultusunda tüketim yapabilmelerinin koşulu çalışmak üretim sürecinde yer almaktır.
Başarı Ölçütleri
Etkenlik, işletmelerin başarısında temel bir göstergedir. Etkenlik verimliliğe göre kapsamlıdır.
1. Teknik etkenlik;
a) Faaliyetlerin belirlenen niceliksel standartlara ulaşabilme derecesi,
b) İşi en ucuz yoldan yerine getirmek yada belirli bir çıktı için en düşük girdiyi sağlamaktır
- Ekonomik etkenlik; İşletmelerin ellerinde bulunan kıt kaynakların en iyi biçimde kullanımına yöneliktir.
- İşletme biliminde etkenlik; Belirli bir girdi ile en yüksek çıktının elde edilmesi, belirli bir çıktı düzeyinin en düşük girdiyle sağlanabilmesidir.
Etkenlikle İlgili Kavramlar
Verimlilik (Prodüktivite): Üretimden elde edilen çıktıların fiziksel niceliklerinin üretimde harcanan girdilerinden fiziksel niceliklerine oranıdır.
Verimlilik = Çıktı (Üretilen mal ve hizmetler) / Girdi (İşgücü, Sermaye, Doğal Kaynaklar)
Ekonomiklik (Rasyonellik): Üretimin satış tutarının, üretimin maliyet tutarına oranıdır.
Karlılık (Rantabilite): Belirli bir zaman kesiti içinde, işletme faaliyetleri sonucunda elde olunan toplam net karın, o zaman kesitinde kullanılan kapitale oranıdır.
İşletme Kavramı
İşletme: insan gereksinimlerininkarşılanması için mal ve/veya hizmetüretiminin gerçekleştirildiği iktisadi birimdir.
Girişim ve Girişimci
Girişim: Başkalarının gereksinimlerini karşılamak üzere, pazarı olan ve pazarda fiyatı oluşan mal ve hizmeti ortaya koymak ve sahibine kar sağlamak amacını güden bir işletmedir.
Girişimcinin işlevleri;
- Yeni ürünler ortaya çıkarmak yada bilinen ürünlerin niteliklerini değiştirmek.
- Yeni üretim yöntemlerini geliştirip, uygulamak.
- Yeni ve gelişmiş örgütlenmelere gitmek.
- Yeni pazarlara açılmak.
- Yeni girdi kaynakları bulmak.
- Yönetim ve çalışanlar arasındaki ilişkileri arttırmak.
- İşletme ile kamu ve devlet arasındaki ilişkileri geliştirmek.
Yönetici
Başkalarının ihtiyaçlarını karşılamak üzere mal ve hizmet üretimi için üretim faktörlerinin bir araya getirilmesini yöneten kişidir. Profesyonel yönetici ücret karşılığında bu işi yapar.
Yönetici ile girişimci arasındaki fark;
- İşi başkaları için yapar.
- Kâr ve zarardan doğrudan etkilenmemesi
- Ancak yönetimi altındaki faaliyetlerin sonuçları yöneticinin başarısı yada başarısızlığını simgeler.
Özel Girişim
Özel girişim; Bireylerin, devlet müdahalesi olmaksızın kendi ekonomik çıkarları doğrultusunda davrandığı sistemdir.
Sistemin 4 temel unsuru vardır.
- Özel mülkiyet hakkı; Bireylerin taşınır, taşınmaz değerleri satın alma, sahip olma, kullanma ve satma hakkı.
- Seçme özgürlüğü; Tüketici ve üreticilerin ekonomik kararlarındaki serbestliği ifade eder. Yasalara uygun olarak bireyler istediğini satın alır, işletmeler üretim yapar, istediği bireyi işe alır.
- Kâr elde etme; Kaynakların riske sokmak yatırıma girişenlerin faaliyetleri sonucunda oluşacak kâr üzerinde hakkı olduğu anlamını taşır.
- Serbest rekabet; İki veya daha fazla işletmenin aynı kaynaklara veya pazara (müşteri kitlesine) yönelmesi durumunda ortaya çıkar. Haksız rekabet yada rakipleri ortadan kaldırmaya yönelik eylemlere izin verilmez.