SPK Ünite 2 – Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar

Finans sektörünün diğer sektörleri etkilemesi bakımından sağlam bir altyapısının olması önemlidir. Tüm ülkelerde olduğu gibi türkiyede de finans sektörünün düzenlenmesini ve denet- lenmesi görevlerini yerine getiren kamu kuruluşları vardır.  Örneğin sigorta şirketlerinin Gözetim ve denetim fonksiyonu hazine müsteşarlığı, bankalar, finansal kiralama şirketleri, finansman şirketleri, varlık yönetim şirketleri factoring şirketleri ile ilgili düzenleme ve denetlemeden, bankacılık düzenleme ve denetleme kurumu, sermaye piyasasından ise sermaye piyasası kurumu düzenleme ve denetleme görevlerini yerine getirir.

Sermaye Piyasası Kurumu (SPK)

Temel Özellikleri

1.        1981 yılında 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile kurulmuştur.

2.        Bağımsızdır.

3.        İdari ve mali özerkliğe sahiptir.

4.        Düzenleyici bir kamu kurumudur.

5.        Başbakan tarafından görevlendirilen Devlet Bakanlığına bağlıdır.

6.        Merkezi Ankara’da olan kurulun İstanbul’da bir temsilciliği  bulunmaktadır.

Kurul’un temel görevleri

• Sermaye piyasasının güven açıklık ve kararlılık içinde çalışmasını,
• Tasarruf sahiplerinin yani yatırımcıların hak ve yararlarının korunmasını sağlamaktır.

Kurul, Bakanlar Kurulu kararı ile atanan yedi üyeden oluşur.

Kurul Üyeleri:

• İlgili Bakanlıktan aday gösterilen 4 kişiden 2 si,
• Maliye Bakanlığının aday gösterdiği 2 kişiden 1 i,
• Sanayi ve Ticaret Bakanğının aday gösterdiği iki kişiden 1 i,
• BDDK’nın aday gösterdiği 2 kişiden 1 i,
• Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliğinin aday gösterdiği 2 kişiden 1 i,
• Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin aday gösterdiği 2 kişiden 1 i
• Sermaye piyasalarının işleyiş kurallarını belirlemek.
• Piyasadan fon kullanan şirketin belli kurallarla en iyi şekilde faydalanmasını sağlamak,
• Tasaruf sahiplerini hak yatırımlarını sağlamak
• Piyasanın adil ve etkin çalışmasını sağlamak

SPK’nın diğer temel amaçları

SPK’ya Kaydolma

Ülkemizde yerli veya yabancı kuruluşların menkul kıymetleri arz olacaksa kuruldan izin alınması kurula kayıt olması gerekir. Kurul şunları izin vermeden once inceler:

• Başlangıç sermayesi
• Ortakların özellikleri
• Çalışanların deneyimleri
• Şirketin kanuni düzenlemelere uygunluğu

Spk nın gözetim fonksiyonun gereği: Borsada ki fiyat hareketliliği,kamuya açaklanmayan bilgileri ışığında yapılan işlemler, zamanında yapılmayan açıklamalar, manipilasyon, aykırı uygulamalar, spk mevzuatına uygun olmayan işlemler. Spk istediği zaman denetleme yapapilir ve yaptığı denetlemede elde ettiği veriler dogrultusunda önlemler alabilir cezalar verebilir.

Hazine Müsteşarliği

Devletin iç ve dış borçlanmasını yöneten, dış ekonomik ilişkileri yürüten finansal piyasalarla devletin ilişkisini yürüten Hazine müsteşarlığının aldığı kararlar tüm ekonomi üzerinde özellikle finansal piyasalar üzerinde önemli etkileri vardır.

Hazine müsteşarlığı bugünkü durumuna 10 aralık 1994 ve 4059 numaralı kanunla ulaşmıştır.

Hazine müsteşarlığı başbakana bağlıdır ve bir müsteşar ve 3 müsteşar yardımcısı yönetiminden oluşmaktadır.

Hazine müsteşarlığının görevleri

• Ekonomi politikalarının belirlenmesine yardımcı olmak,
• Hazine işlemleri ve kamu finansmanına ilişkin faaliyetleri yürütmek
• KİT’lere ilişkin faaliyetleri yürütmek
• İkili ve çok taraflı ekonomik ilişkileri yürütmek
• Mali kuruluşlarla ilişkileri yürütmek
• Borç ve hibe alınmasını veya verilmesini belirlemek
• Sermaye akımın düzenlemek
• Kambiyo rejimini düzenlemek (Döviz rejimi)
• Sigortacılık düzenleme kurumu
• Dogrudan yabancı sermaye yatırımlarını düzenlemek

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası

İlk merkez bankası 1668 yılında isveçte kurulmuştur.bunu 1694 de bank of england takip etmiştir. Osmanlı da ilk merkez bankası İngiltere sermayeli olarak ingilterede kurulan otoman bank olarak kurulmuştur. 11 haziran 1930 da 1715 nu. Türkiye cumhuriyeti merkez bankası kanunu kabul edilerek 3 ekim 1931 de tc merkez bankası kuruldu 1ocak 1932 de resmen faaliyete geçti, 26 ocak 1970 1211 no. Kanun kabul edilinceye kadar 40 yıl yürürlükte kaldı.

TCMB anonim şirket şeklinde kurulmuş olup sermayesi 25.000 TL gibi sembolik bir rakamdır Sembolik olmasının nedeni TCMB nin kar elde etmek gibi bir amacı olmamasıdır.

TCMB hisse senetleri (sahipleri):

• A sınıfı hisse senetleri %51 olup hazineye aittir.
• B sınıfı hisse senetleri Türkiyedeki kamu bankalarına aittir.
• C sınıfı hisse senedi olarak diğer bankalara ve imtiyazlı şirketlere aittir.
• D sınıfı müesseselere ve türk vatandaşlarına verilmiştir.

TCMB nin organları

1.        Genel Kurul: Banka meclisinin verdiği yıllık rapor, bankanın hesapları, bankanın tasfiyesi, sermayenin artırılması, esas mukavelede değişiklik yapılmasından sorumludur.

2.        Banka Meclisi: Başkan ve genel kurulca seçilecek altı üyeden oluşur. Üyelerin görev süresi 3 yıldır. TCMB’nın temel amaçları dogrultusunda karar alan organdır.

3.        Para Politikası Kurulu: Başkanın başkanlığı altında, başkan yardımcıları, banka meclisi üyeleri arasından seçilecek bir üye bankanın önerisiyle seçilecek bir üyeden oluşur. Para politikasına ilişkin kararlar verilir.

4.        Denetleme Kurulu: Bir üyesi a sınıfı hissedarlarca bir üyesi b ve c sınıfı hissedarlarca bir üyesi d sınıfı hissedarlarca 3 yıllığına genel kurul tarafından atanan üyelerden oluşur. Bankanın tüm işlem ve hesaplarını inceler ve raporu genel kurula sunar.

5.        Başkanlık: Beş yıllık süreyle bankanın sevk idaresini yapan ita amiri

6. Yönetim Komitesi:

Merkez bankasının bağımsızlığı : merkez bankası hükümetle olan ilişkilerinde bağımsızlığa sahiptir. Amaç bağımsızlığı, araç bağımsızlığı

TCMB’nin Temel Görev Ve Yetkileri

• Açık piyasa işlemleri yapmak
• Reeskont (iskonto) oranlarını belirlemek (vadesine 120 gün kalmış olan senetler için uygulanır)
• TL ile ilgili önlemler almak
• Para basmak
• Ülke TL ve döviz rezervlerini yürütmek
• Mali piyasaları izlemek
• Bankadaki mevduatların vade ve türlerini belirlemek
• Enflasyonu kontrol altına almak
• Bankalara kredi vermek
• Hükümete mali müşavirlik yapmaktır.

TCMB Para Politikası Araçları

1. Açık Piyasa İşlemleri: Merkez bankasının dolaşımdaki para miktarını azaltıp çoğaltmak için, para politikasının hedefleri çerçevesinde, para arzının ve ekonominin likiditesinin etkin bir şekilde düzenlenmesi amacıyla, Türk Lirası karşılığında menkul kıymet kesin alım satımı, geri alım vaadi ile satım ve geri satım vaadi ile alım işlemleri, menkul kıymetlerin ödünç alınıp verilmesi, Türk Lirası depo alınması ve verilmesi işlemleridir.

2.        Reeskont Politikası: Bankalarca iskonto edilmiş bir senetin merkez bankasınca iskonto edilmesidir. Reeskont işlemi bankalarca bir gelir kaynağıdır.

3.        Zorunlu Karşılık Ve  Disponobilite Politikası: Bankaların aldıkları mevduatların bir kısmını merkez bankası hesabına bloke etmesidir.

4. Döviz Politikası: Döviz politikası 2001 yılından bu yana dalgalı kurla belirlenmektedir. Merkez bankası bu yapıya müdahalesi kısa vadeli faiz oranları ile olmaktadır. Temel hedefi ise enflasyonu hedeflenen seviyede tutmaktır.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK)

Gerek tasarufların korunması ve bunların etkin ve verimli bir şekilde kullanılması, gerekse mali sektörde doğabilecek olumsuzlukların önlenmesi için, ülkeden ülkeye farlılık arz etmekle birlikte, bankalara ilişkin mevzuatları ve tasarufları koruyucu önlemler getirmekle birlikte ve birer itibar ve güven müessesesi olarak kurulan bankaların likititide, emniyet ve rantabilite ilkeleri çerçevesinde faaliyet göstermelerini ve etkin bir şekilde denetlenmelerini sağlamak amacıyla var olan kuruluştur.

31 ağustos 2000 tarihinden itibaren faaliyete geçmiştir.

BDDK’nın Organları

1.        Bankacılık Düzenleme Ve Denetleme Kurulu: Karar organıdır.

2.        Başkanlık : Başkan başkanlık müşavirleri üç başkan yardımcısı hizmet birimlerinden teşkil edilmiştir.

BDDK’nın Görev ve yetkileri

• Bankaların işleyişi
• Bağımsız denetim, derecelendirme, denetleme ile görevlendircek kuruluşların işleyişi
• Finansal hizmetlerin geliştirilmesine ilişkin kararlar

Tasaruf Mevduatı  Sigorta Fonu (TMSF)

Tasaruf sahiplerini haklarını korumak ve kendilerine devredilen bankaların ve varlıkların çözümlemek gibi iki temel fonksiyonu vardır.

Mali sistemin güven ve istikrarını sağlayan kurumlar arasındadır. Bankaların çalışma izinlerinin BDDK tarafından iptal edilmesi durumunda, bu bankalardan madur olanların zararlarını tamamen veya kısmen karşılanmasını Türkiye’de TMSF yerine getirir. İlgili kuruluşlar sigorta pirimlerini tmsfye öderler.