Ünite 2 – İşletmelerin Amaçları

İşletmelerin başarılı olmasında ve sağlıklı kararlar alınmasında temel koşul, neler yapılacağının bilinmesidir.

Amaçlar, işletmenin ulaşmak istediği durumları ifade eder.

İşletmelerde temel ve  alt  amaçları içerisinde temel amaç, karlılık veya topluma hizmettir.

1. Temel Amaçlar

• Kar sağlama : işletmeler için temel amaç olarak ele alınırken, çeşitli değerlendirmelerde ölçüt olarak da kullanılır. Kar işletmenin gelişme ve büyüme göstergesidir. Kar üstü yönetim için başarı değerlendirme ölçütü, çalışanlar içinde bir özendirme ve teşvik aracıdır. İşletmenin ilk temel amacı her zaman kar sağlamaktır.
• Topluma hizmet: işletmeler yaşadıkları toplumun birer ürünü olarak topluma katkıda bulunur, hizmet ederler. İşletmeler başlangıç amacı kar olan kuruluşlardır ancak belli sayıda kişiye çalışma olanağı sağlama yönünden toplumsal bir hizmet yapmaktadırlar.

2. Özel Amaçlar

a) Uzun dönemli büyüme: işletmeler uzun dönemde en yüksek kara ulaşmayı isterler. Bunun temelinde işletmelerin varlıklarını sürdürebilmesi, sürekli büyüme ve gelişmenin sağlanması yatar.

b) Tüketicilere nitelikli mal sunma: tüketicilere daha nitelikli mal sunması, verilen hizmeti en üst düzeye çıkarması, kar amacını olumlu yönde etkileyen bir çabadır.

c) Çalışanlara uygun ücret verme: çalışanlara daha iyi ücret ödemesi, işletmedeki çalışma koşullarını daha güvenli ve sağlıklı kılması, etkin ve verimli bir çalışmada önemli bir özendiricidir.

d) Toplumsal sorumluluk: özel kesim işletmelerinde de geçerlilik kazanmaya başlamıştır. Ve böylece işletmeler, çeşitli çıkar kümeleri arasında bir denge kurmaya zorunlu olurlar. İşletmenin kendilerine ilişkin toplumsal görüşleri ılımlı kılarak daha uzun süreli yaşama hedefleri belirlemesi amacını güder.

İşletmelerin İşlevleri

Yönetsel kuramın öncüsü henry fayol’a göre işletmelerde geçerli işlevler;

• Yönetim faaliyetleri (planlama, örgütleme, yönetme, koordinasyon, denetim)
• Teknik ya da üretim faaliyetleri
  • Ticari faaliyetler (satın alma, satış, pazarlama)
  • Finansal işlemler (gerekli fonların sağlanması ve yönetim)
  • Muhasebe işlemleri (envanter, gelir -gider hesapları)
  • Güvenlik faaliyetleri

İşletmeler amaçlarını belirledikten sonra bu amaçlarına ulaşabilmek için yapılması gereken işleri gruplandırırlar. İşletmelerde, işlevlerden hangilerinin uygulanacağı ya da hangileri için alt bölüm açılacağı; üst yönetimin yaklaşımı, üretim konusu, sektör özellikleri, işletmenin içinde bulunduğu özel koşullar, büyüklük gibi unsurların etkisi altında kararlaştırılır.

Genel olarak işletmelerin işlevleri;

• Üretim
• Dağıtım
• Pazarlama
• Finans
• Satış

İşletmelerin çevre ilişkileri ve sorumlulukları

Her işletme çevresindeki kişi veya kurumlara karşı sorumludur, işletmelerin çevresini oluşturan gruplarla ilişkisi, onların beklentilerini karşılama ve faaliyetleri yoluyla onları etkileme biçiminde ortaya çıkar.

İşletmelerin çevre ilişkileri iç ve dış çevre olarak ayrılmıştır.

1. İşletmelerin iç çevresi

İşletmelerin iç ve çevresinde yer alan temel unsurlar;

• Sermaye sahipleri: işletmenin özvarlığını sağlayan kişilerdir. Öncelikle beklentileri kar elde etmektir, işletmenin geleceğinin güvence altına alınması, pazar payının artırılması yatırımlara girişmek, güç sahibi olmak ya da prestij kazanmak, sermaye sahiplerinin beklentileri arasındadır.
• Çalışanlar (yönetilenler)
• Yönetim biçimi
• Teknoloji
• Örgüt kültürü

2. İşletmenin dış çevresi

• Devletin uygulamaları ve yasalar: İşletmelerin ve çalışanların faaliyet ve haklarını düzenleyen her türlü yasa ve kuralları içerir.

• Tüketiciler: işletmeler genel olarak tüketicilerin beklentilerine karşılık vermek zorundadır. Mal ve hizmetleri tüketicilerin tercih ettiği kalitede, zamanda, yerde ve onların ödeyebileceği fiyat üzerinden sunması pazarda pay elde edebilmesinin ve başarının ön koşuludur. İşletmelerin, toplumun yapısını, yaşam biçimini, gelenek ve inançlarını göz önünde bulundurup piyasa araştırması yaparak harekete geçmeleri gerekir.

• Toplumsal çevre: işletmeyi kuşatan ve işletme ile doğrudan ya da dolaylı ilişkisi olan insanların demografik ve kültürel özellikleri toplumsal çevreyi belirler. Toplumun yeme, içme, eğlenme, barınma, çalışma, sağlık, iş ahlakı, çevrenin korunması gibi kavramlara ilişkin görüş ve davranışları toplumsal çevreyi belirler.

• Rakipler: işletmelerin satış, pazarlama, rekabet üstünlüğü ve dağıtım gibi konularda rakiplerinden hem haberdar olması gerekir hem de daha iyi ve farklı olma çabası içinde bulunması gerekir.

• Piyasa koşulları
• Tedarikçiler: işletmelere üretim faaliyetleri için gerekli olan mal ve hizmetleri sağlayan kişi ve kuruluşlardır.
• Fiziksel çevre (doğal kaynaklar): genel anlamda yer yüzündeki doğal kaynaklardır. Hava, su toprak ve iklim gibi.
• Diğer işletmeler: işletmelere kredi veren bankalar ve finans kuruluşlarını ifade eder.

İşletmelerin Gruplandırılması

1. Üretilen Mal ve Hizmet Çeşidi Yönünden İşletmeler

a) Endüstri işletmeleri: üretim sürecinde, kullanılan girdileri fiziksel ya da kimyasal olarak değişikliği uğratarak yeni bir mala dönüştüren işletmelerdir. Örn : hammadde işleyen,uçak, araba, montaj yapan işletmeler, endüstriyel üretim yapmaktadır.

b) Ticaret işletmeleri: üretici işletmelerle tüketiciler arasında yer alan aracı kuruluşlardır. Aracılık denen malın özelliğine ve türüne göre, toptancı ve perakendeci işletmenin birçok çeşidi bulunur.

c) hizmet işletmeleri: hizmet üreten ve pazarlayan her boyuttaki işlemelerdir.

2. Üretim Araçlarının Mülkiyetine Göre İşletmeler

a) Özel kesim işletmeleri: üretim araçlarının mülkiyeti özel kişilerin elinde bulunan işletmelerdir. Belli amaçlar doğrultusunda, bir ya da çok sayıdaki kişinin çeşitli oranlarda sermayelerinin bir araya getirerek oluşturdukları kuruluşlardır.

b) Kamu kesimi işletmeleri: sermayesinin tümü ya da çoğunluğu devlete ya da kamu tüzel kişilerine ait olan işletmelerdir. Ayrıca özel sermaye sahipleri ile ortaklık kurarak karma tipte işletmelerde oluşturulabilir. Salt karada yönelebilirler.

c)  Yabancı sermayeli işletmeler: Üretim araçlarının mülkiyeti başka ülke girişimcilerine ait olan şirketlerdir. Yerli sermaye ile ya da kamu kesimi ile ortaklık olabilir.

3. Hukuki Yapılarına Göre İşletmeler

Hukuk sistemimizde işletme biçimleri aşağıdaki gibi bölümlendirilebilir:

a) Özel İşletmelerin Hukuksal Biçimleri

a.1) kişi şirketleri

• Tek kişi işletmesi
• Adi şirket
• Kollektif şirket
• Adi komandit şirket

a.2)  sermaye şirketleri

• Anonim şirket
• Limited şirket
• Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket
• Kooperatif şirket
• Dernek ve tesislerin şirketleri

b) Kamu İşletmelerinin Hukuksal Biçimleri

b.1) Kamu iktisadi teşebbüsleri (kit)

• İktisadi devlet teşekkülleri
• Kamu iktisadi kuruluşları

b.2) Yerel yönetim işletmeleri

b.3) Katma bütçeli yönetimlerin işletmeleri

b.4) Döner sermayeli işletmeler

c) Yabancı sermayeli işletmeler

c.1) 6222 sayılı yasaya göre kurulanlar

c.2) Petrol yasasına göre kurulanlar

c.3) 1567 sayılı yasaya göre kurulanlar

c.4) Uluslararası anlaşmalarla kurulanlar

4.    Ulusal Köklerine Göre İşletmeler

a) Ulusal işletmeler: ülke sınırları içinde kurulmuş, kapital ve yönetim açısından başka bir ülkeye bağlı olmayan işletmelerdir. Ülkemizdeki yerli işlemeler gibi.

b) Uluslararası işletmeler: kendi ülkesi dışında başka ülkelerde de faaliyette bulunan işletmelerdir. Kapital yatırım sınırlıdır ve yönetimleri çoğunlukla ana işletme yurttaşlarının elindedir. Bu işletmeler sanayi, ticaret, ulaştırma, pazarlama alanlarında yer alır.

c) Çokuluslu işletmeler (çuş): dünyayı tek bir pazar olarak gören işletmelerdir. Yüzyılımızda çuş’lar çok geniş alana yayılmışlar ve elde ettikleri gelir açısından birçok ülkenin ulusal gelirini aşar duruma gelmişlerdir.

İşletmelerarası Anlaşmalara Göre İşletmeler

İşletmeler, pazarlara daha çok egemen olma, tek başlarına gerçekleştiremeyecekleri işleri ortaklaşa gerçekleştirmek, daha yeterli olanaklara kavuşma ve sonuçta daha yüksek karlar sağlama amacıyla aralarında gizli ya da açık anlaşmalar yaparlar.

Bunlar; kartel, tröst, konsern, konsorsiyum, centilmen anlaşmaları, tam birleşme, holding

İşletmelerin bölümlendirilmesindeki

Diğer ölçütler

• Büyüklük
• Riske katlanma
• Süreklilik
• Yönetim biçimleri
• Alıcıların türü